Genealogia zajmuje się badaniem pochodzenia rodzin lub osób od ich przodka bądź przodków. Takie studia podejmowane są przez wielu ludzi niezależnie od pochodzenia ich własnych rodzin. Jako hobby może genealogia stać się przyjemnym „nałogiem”, zwłaszcza dla osób bezpośrednio zainteresowanych. Jednakże kwerendy genealogiczne podejmowane są również profesjonalnie, nie tylko w celu świadczenia usług osobom poszukującym pomocy w badaniu własnych korzeni, lecz także z przyczyn prawnych i ekonomicznych. Dla tych potrzeb opracowano zasady „właściwego” prowadzenia kwerend genealogicznych – zasady, które proponuję przyjąć i stosować w swoich badaniach.
Pojęcie „historia rodzinna” przyjęło się stosować jako synonim terminu „genealogia”, lecz obecnie stosuje się go w odniesieniu do biograficznych badań przodków danej jednostki – ich celem jest z reguły opracowanie dobrze udokumentowanej narracyjnej historii dla członków rodziny i przyszłych pokoleń. Takie studia nad historią rodzinną wymagają obróbki surowych danych genealogicznych – niezbędna jest w tym przypadku znajomość dziejów i geografii regionów w której żyli przodkowie. Istotna będzie umiejętność powiązania wydarzeń historycznych z poszczególnymi pokoleniami i jednostkami rodziny.
Moim celem jest podanie wskazówek i pomocnych źródeł zarówno dla genealogii jaki i historii rodzinnej. Jednakże podaję tylko podstawowe porady – mam nadzieję pomocne tak tym, którzy natychmiast pragną rozpocząć szukanie swoich korzeni, jak i mieszkającym z dala od Polski, którzy odkryli swoich przodków pochodzących z tego kraju i chcieliby dowiedzieć się o nich czegoś więcej.
Chcę przy tym zwrócić uwagę, że te wskazówki nie mogą zastąpić fachowych [książek]. Zwłaszcza początkującym gorąco polecam rozpocząć od wizyty w najbliższej bibliotece, gdzie znajdą bardziej zwięzłe i kompletne informacje, niż te zawarte tutaj lub w listach mailingowych.
[zastanów się co chcesz osiągnąć]
Zastanów się dokładnie, które linie rodziny chcesz śledzić. Masz dwoje rodziców, czworo dziadków, ośmioro pradziadków … i tak dalej w postępie geometrycznym. Tak więc wybór jednej z metod pozwoli Ci już na starcie uniknąć sporej dawki roboty, która poźniej mogłaby zostać za niepotrzebną.
Powszechnie przyjmuje się jedną z następujących trzech:
- drzewo rodzinne
pokazujące ich przodków w linii męskiej (ojca, dziadka, pradziadka, itd.) oraz żony i rodzeństwo tych przodków. Możliwe jest skoncentrowanie swych poszukiwań na linii żeńskiej, lecz rodzaj zachowanych zapisów oraz powszechna praktyka przyjmowania nazwiska męża po ślubie, czyni takie badania niezwykle trudnymi. - rozszerzone drzewo rodzinne
przedstawiające wszystkie gałęzie rodziny – wszystkie spokrewnione osoby, razem ze współmałżonkami, pochodzące od najwcześniej występującego wźródłach (zazwyczaj, lecz nie zawsze) męskiego przodka. Rozszerzone drzewo rodzinne będzie rosło w miarę obejmowania coraz bardziej odległych pokrewieństw. - wywód przodków
czyli wszystkich swoich bezpośrednich przodków, zarówno w linii męskiej jak i żeńskiej. Nawet jeśli próbujesz badać wyłącznie swoich przodków, notuj wszelkie informacje o ich krewnych. Takie notatki pomagają rozwiązać bardzo trudne kwestie identyfikacji poszczególnych osób.
[pracuj regresywnie (wstecz w czasie)]
Prawie zawsze najlepszą metodą jest praca regresywna, od posiadanych informacji o zidentyfikowanych przodkach do ich przodków. Praca progresywna, czyli poszukiwanie potomków znanych postaci historycznych wymienianych w opowieściach rodzinnych, rzadko owocuje poważnymi osiągnięciami. Rozpocznij od zebrania i uporządkowania informacji o sobie, rodzicach, współmałżonkach i dzieciach. Przypomnij sobie, co wiesz o swoich przodkach i krewnych. Teraz możesz rozpocząć [rozmowy] (korespondencję) ze wszystkimi żyjącymi swoimi krewnymi (dopóki możesz bezpośrednio od nich uzyskać informacje), uważnie zapisując ich odpowiedzi na opracowane wcześniej pytania. Sprawdź jakie dokumenty (świadectwa, listy, wycinki prasowe, biblie rodzinne, albumy z fotografiami, pamiętniki, itd.) są w ich posiadaniu. Spróbuj dyplomatycznie i w miarę możliwości kompletnie ustalić podstawowe dane genealogiczne (data i miejsce urodzenia, chrztu, ślubu oraz zgonu) tylu bezpośrednich krewnych, ile to możliwe.
Nie należy ignorować opowieści rodzinnych, lecz równocześnie nie wolno traktować ich jako oczywiste fakty. Ustną tradycję wykorzystuj raczej jako jeszcze jedno źródło pomagające odkryć prawdę o przeszłości. Najcenniejsze są zawarte w niej wskazówki geograficzne, stanowiące dobry punkt wyjścia dla dalszych badań genealogicznych.
[dokumentuj źródła]
Żmudne i czasochłonne badania genealogiczne znacznie uprościsz, jeśli od samego początku będziesz pracował systematycznie. Możesz potrzebować ponownie przejrzeć źródła, ktoś zechce sprawdzić wynik badań, praca może ułatwić poszukiwania komuś korzystającemu z tych samych źródeł, lub ktoś zdecyduje się kontynuować twoje badania. Wielu genealogów-amatorów nie docenia i nie zastanawia się nad wagą dokumentowania prac. Gdy znajdziesz informacje w książce, upewnij się że jest ona wystarczająco dobrze opisana by odnaleźć tę książkę po upływie np. pięciu lat. Publikując wynik swoich badań, przytaczaj oryginalne źródła, które zostały wykorzystane.
Dokładnie notuj jakie poszukiwania już wykonałeś, nawet jeśli nie zostały uwieńczone sukcesem. Może to ustrzec przed ponownym poszukiwaniem w tych samych źródłach w przyszłości. Czasem niezbędne może okazać się posłużenie się tak zwaną „próbą negatywną” (listą wszystkich dokonanych bezowocnych poszukiwań) by upewnić się, że z powodu braku poświadczenia tezy przeciwnej, pewne twierdzenie może zostać przyjęte za prawdziwe.
[czy ktoś wcześniej opracował historię rodziny?]
Sprawdź, posługując się różnymi katalogami (np. corocznym Katalogiem Badań Genealogicznych) oraz ogłaszanymi w Internecie regionalnymi listami nazwisk, czy ktoś inny nie prowadzi już badań genealogicznych wybranej rodziny. Przejrzyj również opublikowane wywody genealogiczne – może okazać się, że możesz dołączyć opracowaną już genealogię do rodowodu swojej.
Nie przyjmuj jednak za pewnik obszernych drzew genealogicznych, wywodzących długi szereg pokoleń potomków rodzin królewskich. Raczej taki wywód traktuj jako pomocną informację, której prawdziwość należy potwierdzić przed jej ostatecznym przyjęciem.
[jak daleko można się cofnąć?]
Pozostawiając na boku kwestie cierpliwości i szczęścia, zasadniczo efekty uzależnione są od zachowanych źródeł informacji.
Powodzenie w poszukiwaniach korzeni zależy od czterech czynników:
- statusu majątkowego i społecznego,
- stanu zachowania źródeł, zwłaszcza akt grodzkich i ziemskich oraz ksiąg metrykalnych,
- ciągłości rodziny,
- nazwiska rodziny.
Generalnie dość łatwo można doprowadzić korzenie rodziny do początku XIX wieku. Posługując się różnymi źródłami większość rodzin powinno się udać wywieść z okresu powstania nazwiska, czyli dla rodzin szlacheckich XV/XVI wieku, rodzin chłopskich i mieszczańskich XVII/XVIII wieku. Polskie rodziny żydowskie przyjmowały nazwiska dopiero w początku XIX wieku, wcześniej używając patronimików zmieniających się z pokolenia na pokolenie. Dużym sukcesem będzie doprowadzenie rodowodu rodziny do epoki bitwy pod Grunwaldem.
[zapisz swoje osiągnięcia]
Napisanie dobrze udokumentowanego opracowania wyników swoich badań jest w interesie wszystkich członków rodziny, nawet tych, którzy nie podzielają entuzjazmu do genealogii.
źródło: Karczma Grzegorza
