Genealogia

Genealogia ma wiele definicji, poniżej przedstawione są najczęściej stosowane definicje genealogii.

źródło: encyklopedia multimedialna Fogra

Genealogia, nauka pomocnicza historii badająca stosunki pokrewieństwa i powinowactwa między ludźmi, ustalająca stopień filiacji (wzajemny stosunek dwojga osób, z których jedna pochodzi od drugiej, tzw. pokrewieństwo wstępne lub zstępne) i koicji (związek dwojga osób płci odmiennej, zawarty dla wydania potomstwa) oraz określająca daty narodzin, ślubów i zgonów.

Wyniki poszukiwań przedstawiane są w formie opisowej lub w postaci tablic genealogicznych: przodków (ascendetów) – w formie tzw. wywodu, oraz potomków (descendentów) – w formie tzw. drzewa genealogicznego. Podstawowymi źródłami wykorzystywanymi przez genealogię są: księgi parafialne, akta sądowe i stanu cywilnego, a także inne dokumenty, pomniki nagrobne itp.

 

źródło: słownik języka polskiego

Genealogia ż I, DCMs. ~gii

1. lm. D. ~gii (~ gij) „historia rodu, pisana albo zachowana w tradycji ustnej, uwzględniająca jego pochodzenie, kolejne następstwo pokoleń i węzły pokrewieństwa między jego członkami; rodowód”: Genealogia rodu. Znać poznać swoją genealogię.

2. blm „pochodzenie, początek czegoś”: Genealogia miasta. Genealogia powieści historycznej.

3. blm „nauka pomocnicza historii badająca stosunki pokrewieństwa pomiędzy ludźmi, pochodzenie i dzieje rodzin”[gr.]

 

źródło: encyklopedia powszechna PWN

Genealogia [gr.], nauka pomocnicza historii badająca stosunki pokrewieństwa zachodzące między ludźmi, służy gł. biografistyce; g. zajmuje się ustalaniem filiacji i koicji oraz określaniem dat narodzin, ślubów i zgonów; wyniki badań g. przedstawiane są jako tablice genealogiczne lub w formie opisowej; źródłami w g. są: dokumenty, akta, metryki kościelne, pomniki nagrobne oraz różnego rodzaju prywatne zapiski genealogiczne; zainteresowania g. sięgają starożytności (Egipt, Grecja, Rzym); właściwy jej rozwój rozpoczął się w XVI w. i związany jest z powstaniem pierwszych tablic genealogicznych; inicjatorami naukowego i kryt. traktowania g. byli Francuzi (XVII w.), potem zainteresowania g. rozwinęły się także w Anglii, Austrii, Hiszpani, a zwł. w Niemczech; w Polsce pierwsza praca genealogiczna pochodzi z XVI w. (B. Paprocki); bardzo cenne okazały się prace:

K. Niesieckiego Korona Polska … (t. 1-4 1728-43), A.Bonieckiego (Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XVi XVI wieku 1887, Herbarz polski, t. 1-16 1899-1913), a także O. Balzera (Genealogia Piastów 1895); duże zasługi w rozwoju polskiej g. położyli również: F. Piekosiński (Rycersto polskie wieków średnich, t.3 1901 i zeszyt dodatkowy 1902) oraz W. Semkowicz (Ród Pałuków 1907 i Ród Awdańców 1920), W. Dworzaczek(Genealogia 1959); 1908-39 g. poświęcone były czasopisma: „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego” i „Miesięcznik Heraldyczny”.

 

źródło: Karczma Grzegorza, [ link]

Słowo „genealogia” pochodzi od dwóch greckich słów – „genus” oznaczającego „ród” lub „rodzina” oraz „logos” znaczącego „nauka, teoria”. Stąd pochodzi szukanie przodków, czyli nauka zajmująca się badaniami historii rodzinnej.

Określenie „rodowód”, używane do opisywania genealogii przedstawianej w postaci wykresu lub w innej formie pisemnej, pochodzi z łacińskiego „pes” („stopa”) oraz „grus” („żuraw”). Wywodzi się bowiem od wczesnych europejskich genealogii, w których linie pochodzenia przypominały swym kształtem stopę żurawia.

Rodowody przedstawiane na wykresach, które każdy z nas zna ze szkolnych podręczników historii, zawierają strzałki, linie równoległe, falowane (oznaczające pochodzenie nieślubne) oraz znak = (oznaczający małżeństwo). Genealogia jest zjawiskiem międzynarodowym i w formach mniej lub bardziej skomplikowanych obecna jest we wszytskich kulturach i okresach dziejowych.

Genealogia w swym zakresie i zainteresowaniach jest ogólnoświatowa i, chociaż obecnie ogranicza się do krajów Europy i Ameryki, była i jest przedmiotem studiów we wszystkich krajach świata; wszędzie tam, gdzie istniał system oparty na władzy dziedzicznej. W krajach muzułmańskich pochodzenie od Proroka oraz roszczenia praw do kalifatu miały znaczenie polityczne i religijne. Piętrzyły problemy praktyki poligamii (popularne w krajach niechrześcijańskich), legalizacji konkubinatu i zwyczaj adopcji (szeroko rozpowszechniony np. w Indiach).

Ponieważ genealogia ma zasięg międzynarodowy, podjęto próby opracowania jednolitego systemu znaków i skrótów tak, aby mozna było ich używać do tworzenia każdego rodowodu. Pierwszy Międzynarodowy Kongres Heraldyki i Genealogii, który odbył się w 1928 r. w Barcelonie, opracował standard zapisu i szeroko rozpropagował naukę na gruncie międzynarodowym. W wielu krajach powstały towarzystwa prowadzące i promujące badania genealogiczne, a niektóre powołały nawet specjalistyczne katedry uniwersyteckie do badań przedmiotu. Kolejny, Drugi Kongres miał miejsce w 1953 r. w Rzymie i Neapolu i od tego czasu spotkania odbywają się regularnie co dwa lub trzy lata. Powstała również międzynarodowa organizacja El Instituto Internacional de Genealogia y Heraldica (Międzynarodowy Instytut Genealogii i Heraldyki) z siedzibą w Madrycie.

Genealog musi posiadać szeroką wiedzę z dziedziny paleografii (aby mógł odczytać stare dokumenty, jak księgi parafialne, przywileje, rejestry) i chronologii (aby potrafił rozpoznać różnice w kalendarzach oraz ocenić lata panowania władców). Znajomość języków starych (łacina) jak i współczesnych jest bardzo pomocna. Dawne akty własności, statuty, pieczęcie, monety, medale, chorągwie, obrazy i arrasy, grobowce, kamienie nagrobne, tablice pamiątkowe – wszystkie te przedmioty mogą być źródłem bardzo wartościowych informacji. Oprócz tego wskazana jest znajomość podstaw genetyki, albowiem pewne cechy i zdolności wykazują tendencje do przechodzenia na następne pokolenia.

Tradycje przekazu ustnego miały fundamentalne znaczenie we wczesnych cywilizacjach. Pozbawiona zapisów pisemnych a dzięki różnym wierszom-rymowankom, pamięć ludzka dostarczała danych historycznych. Informacje genealogiczne były najczęściej przekazywane ustnie jako listy nazwisk (np. słynna lista królów irlandzkich), czasami przeplatanych ważnymi wydarzeniami historycznymi.

Dawne genealogie orientalne dotyczyły tylko osób wybitnych lub pochodzenia książęcego. Niemożliwa jest weryfikacja genealogii starych rodzin indyjskich, wywodzących nastepców indyjskich książąt od najwcześniejszych wieków, albowiem są one jedynym źródłem informacji. W Afryce, roszczenia do prastarego pochodzenia przez byłego cesarza Etiopii (twierdzi on, że jego przodkowie są potomkami związku króla Salomona i królowej Saby) nie mogą zostać sprawdzone, ponieważ ustna tradycja utrwalona ponad 15 wieków temu nie ma potwierdzenia w dokumentach.

Stary Testament zawiera wiele genealogii, wskazujących potomków Adama, Noego, czy Abrahama. Kiedy genealogie te stały się częścią żydowskich ksiąg świętych, gromadzenie dokumentów rodzinnych zostało wzmocnione koncepcją czystości rasowej. Ludy nie-żydowskie tworzyły zaś opowieści o bohaterach, których rodzicielstwo przypisywano bogom. W greckich i rzymskich genealogiach wielcy bohaterowie byli zawsze zrodzeni przez bogów lub też byli śmiertelnikami, którzy do grona bogów dołączyli.

Najwcześniej informacje o rodzinie zaczęto zapisywać w kulturach rejonu śródziemnomorskiego, gdzie przekazy ustne przybrały formę poematów i opowieści. Ale i tutaj wynalezienie pisma nie podniosło genealogii do rangi nauki. Pisarze zajmowali sie genealogią sporadycznie i przypadkowo, najczęściej dlatego, że interesowali się więzami rodzinnymi swych bogów.

Zapisywanie tradycji królewskich rozpoczęło się w średniowieczu. Pierwszymi kronikarzami byli mnisi, którzy utrwalali ustne przekazy o swoich królach. W latach 1100-1500 genealogowie koncentrowali się niemal wyłącznie na rodzinach panujących. Roszczenia do tronu poparte były drzewami genealogicznymi, jak w przypadku sytuacji powstałej w Szkocji po śmierci Aleksandra III w 1286 r. oraz jego bezpośredniej spadkobierczyni, Małgorzaty Norweskiej, kiedy to do walki o władzę przystąpiło ponad tuzin pretendentów. Bardzo rzadko prawda była „korygowana” dla celów politycznych, ogólnie mozna stwierdzić, że informacje średnowieczne są dokładne. Jest tak dlatego, że ich podstawowym celem było zapisanie transakcji ziemskich, procesów i ciężarów podatkowych, a nie opracowanie informacji genealogicznych.

Stopniowo pojawiły się również rodowody ludzi stanów niższych. Rodowód miał duże znaczenie w okresie przechodzenia z pańszczyzny na formę oczynszowania – ktoś mógł zarzucić chłopu, że nie miał prawa do korzystania z przywilejów gospodarki czynszowej. Dopiero w późniejszych czasach rozpoczęto gromadzenie danych o zwykłych ludziach. Nacisk, jaki reformacja kładła na kwestię wiary jednostki oraz pragnienie renesansowych monarchów do stałego pogłębiania wiedzy o swoich poddanych były czynnikami przyczyniającymi się do rozpowszechnienia informacji rodzinnych. Nie bez znaczenia na sprawę poszukiwania przodków miało wyraźne wyodrębnienie się mieszczaństwa oraz powstanie klasy średniej.