Czachorowo, woj. mazowieckie
Czachorowo wieś położona między Bożewem a Gozdowem, w połowie drogi między Płockiem a Sierpcem
„Czachorowo, wieś, powiat sierpecki, gmina Liszewo, parafia Gozdowo. W roku 1827 było tu 15 domów, 83 mieszkańców; obecnie liczy 16 domów., 168 mieszkańców, 1521 mórg obszaru.” Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Wydany pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. Tom 1. W-wa 1880
Moim zdaniem wieś powstała gdzieś między X a XII wiekiem. Nazwa najprawdopodobniej bierze się od osadnika lub właściciela o imieniu Czachor. Wiele wsi okolicznych, tak jak i na Wielkopolsce (zwłaszcza w okolicach Czachorowa wielkopolskiego) ma nazwy zbliżone do dawnych przedsłowiańskich i słowiańskich imion. Imiona te często miały związek z przyrodą. Stąd Czachorowo mogłoby brać nazwę od podmokłego terenu, jak i od imienia. To drugie bardziej prawdopodobne. Podobnie Gozdowo, od ciemnego lasu jak i imienia. Wiele okolicznych wsi w drugim lub pierwszym członie ma nazwę „Rumunki”. Rumunki, to nic innego jak „rumosz”, „ruiny”. W okresie tworzenia się państwa piastowskiego i wyraźnej „rewolucji społecznej” i rozpadu struktury plemiennej (klanowej) mogło dojść do spalenia pierwotnych osad i grodów. Sprawcami oczywiście mogli być Piastowie. Sporo „Rumunek” znajduje się nad rzeką Skrwą. Osadnicy lub nowi właściciele z nadania Piastów mogli dać nazwy wsiom. Tak tez mogła powstać nazwa Czachorowa. Najpewniej zakładanie nowych wsi wiązało się z nowa organizacją państwową oraz kościelną. Wiele wskazuje, że Czachorowo swoje „korzenie” ma silnie związane z początkami polskiej państwowości jak i chrześcijaństwem. Pierwsza znana mi wzmianka o Czachorowie pochodzi z 1305 roku. W II tomie Nowego Kodeksu Dyplomatycznego Mazowsza, można znaleźć dokument o uposażeniu w parafii w Gozdowie, z wynienionym Czachorowem. Wielu ciekawych informacji dostarcza znakomita książka Jerzego Łempickiego: Łempicki J. 1997. Herbarz Mazowiecki. Tom I- Wprowadzenie, II – Powiat Płocki. Wyd. Heroldium, Tow. Gen.-Herald., Poznań. Z tej książki niżej wybrane obszerniejsze cytaty i ciekawsze informacje, okraszone moimi domysłami i dygresjami. Ziemia Dobrzyńska i Chełmińska należały pierwotnie do Mazowsza. Płock pełnił pierwotnie funkcje głównie kulturowe (tak jak Ślęża na Śląsku). Ziemie te należały do państwa Piastów, którzy z Płocka uczynili stolicę podbitego przez nich Mazowsza. Granica biegła na północy na rzece Działdówce vel Nidzie, oddzielającej Prusów od Mazowszan. Parafie powstawały w ośrodkach dóbr duchownych, królewskich i rycerskich. Granice parafii pokrywały się z granicami powiatów co świadczy o oparciu podziału ziem na starych tradycjach. Nazwy miejscowości były na przestrzeni wieków stałe. Drobne zmiany fonetyczne ustabilizowane zostały w XV wieku wraz ze wprowadzeniem pisma do urzędowego użytku. Od XVI wieku tylko kilkanaście miejscowości zanikło, nowe zaś pojawiały się na kolonizowanych bezludziach. Przeważająca liczba nazw grodów nosi nazwy od rzek (Płona – Płońsk). Domniemać można, że kraj podzielony był w epoce plemiennej na terytoria tak zwanych małych plemion, obejmujące dorzecza małych rzek z główną osadą – grodem położonym nad daną rzeką i noszącym urobioną od nazwy rzeki nazwę. System taki obejmował jedynie tereny po prawej stronie Wisły i Pomorze, nie był znany w innych częściach kraju, choć rozpowszechniony był na Rusi. Można sądzić, że i nad Skrwą znajdowały się takie grody oraz wcześniejsze osady, po których potem zostały później tylko „Rumunki”. Nazwy miejscowości odzwierciedlają proces kolonizacji. Nazwy osobowe młodszego typu, nazwy pochodzenia chrześcijańskiego, nazwy służebne oraz większości nazw topograficznych pochodzą z drugiego tysiąclecia. Wszystkie nazwy miejscowe związane z działalnością pierwszych Piastów, a więc nazwy służebne typu Psary, Kuchary, Koniary vel Konary, Karwosieki vel Karwo-sieki (Karwosiaki), a także nazwy związane z władztwem osób duchownych jak Proposzczewice, Miszewo vel Mniszewo, oraz wywodzące się z tych czasów nadania na rzecz Kościoła – położone są na południe od Bulkowa w ziemi wyszogrodzkiej przez Staroźreby i Zawidz na północ od Sierpca). Miejscowości o nazwie Osiek – to ślady granicznych umocnień i organizacją państwa pierwszych Piastów. W Karwosiekach odnaleziono ślady wczesnego grodu nizinnego. A więc zupełnie blisko Czachorowa. Nazwy miejscowe na Mazowszu, w większym niż innych częściach kraju stopniu, miały tendencje do dostosowywania się do stosunków własnościowych panujących w danej miejscowości. Do czasów współczesnych większe nieruchomości ziemskie noszą nazwy dzierżawne nowszego typu, zakończone na –ów, owo, – in (Mochowo, Czachorowo, Ciachcin, Łukoszyn). Przed XVI wiekiem obserwować można niekiedy proces dostosowywania nazw do stosunków własnościowych, np. przez zastępowanie nazw rodowych na –i lub patrynonimicznych na –ice nazwami z końcówkami dzierżawczymi: Klimki-Klimków. Podwójne nazwy charakterystyczne były dla wschodniego Mazowsza (organizowanie wsi na prawie niemieckim). Do końca XVI wieku powstało ok. 1040 nazw miejscowych, z czego ok. 65% istniało przed połową XII w., reszta w wyniki intensywnej kolonizacji, zwłaszcza w powiecie Mławskim. Nowa warstwa osiedli powstała w XVIII i XIX w. wraz ze wzrostem zaludnienia i postępem w produkcji rolnej. Tu również powstawały nazwy wsi związane z imionami np. Robertowo i wiązały się chyba z imionami osób wydzielających te grunty. W XVII wieku tereny należały do najsilniej wylesionych w kraju. Załamanie wzrostu ludności nastąpiło w połowie XVII w. i na początku XVIII na skutek wojen. Grunty szlachty zagrodowej były dość liczne, na przykład w powiecie sierpeckim aż 23%, zaś bielskim nawet 36%. Czachorowo w tym czasie należało do powiatu bielskiego. W połowie lat pięćdziesiątych XVII w. obserwuje się nagły i gwałtowny spadek liczby szlachty płockiej występującej w aktach (straty wojenne, w tym wyniku pospolitego ruszenia na Szwedów w Modlinie…). W rodowodach obserwuje się wtedy wygaśnięcie wielu rodzin szlachty. Ciekawe jaki to wpływ miało na Czachorowskich rozsianych po licznych parafiach i powiatach. Po zakończeniu przeglądania archiwów można będzie coś więcej na ten temat powiedzieć. A każda informacja o Czachorowskich przydatną być może… Aż do XIX wieku obowiązywała trójpolówka – wszystkie działy składały się z trzech części, co powodowało rozproszenie własności. W wieku XIV posiadanie ziemi związane było z obowiązkiem służby wojskowej u księcia. Ziemia podzielona była na działy osadzone kmieciami, od których czynsze umożliwiały rycerzowi zachowanie gotowości bojowej – zachowanie pocztu wymagało dochodów z 10 jednołanowych gospodarstw kmiecych, a więc wraz z zagrodą własną rycerza z ok. 200 ha gruntów rolnych. Z biegiem wieków, gdy pospolite ruszenie zastąpiono wojskami zawodowymi, rycerze zamienili się w ziemian, wielkość majątków uległa dywersyfikacji (jednak aż do wywłaszczeń przeciętna wielkość majątku oscylowała w granicach 200 ha). Obowiązek służby wojskowej był dziedziczony wraz z ziemią – w razie śmierci trzeba było znaleźć następcę (duża śmiertelność w czasie rozbicia dzielnicowego). Z czasem rycerz mógł liczyć tylko na łupy i łaskę księcia, a pociągające były nie tyle zyski co status społeczny rycerza. Z czasem związany był nie tyle z funkcją, co z urodzeniem. W księstwie płockim istniał stały niedobór osób zdolnych i chętnych do pełnienia zawodu rycerza. Książę był zmuszony ściągać przybyszów. Z tego powodu pojawiały się nowe herby. Zapewne to jest przyczyną aż pięciu herbów jakimi pieczętowali się Czachorowscy. Ciekawe kiedy poszczególne rody (klejnoty) się pojawiały w Czachorowie? Pod koniec XV nastąpiła konfiskata dóbr drobnej szlachty, która zbojkotowała wyprawę Jana Olbrachta na Mołdawię. Być może wstrzymano egzekucję. Interesujące jest czy i w jakim stopniu dotknęło to Czachorowskich (lub dziedziców z Czachorowa). W szczególnych przypadkach szlachcic mógł być poddanym innego dziedzica (szlachcica). Działo się to wtedy, gdy szlachcic żenił się z chłopką, poddana innego szlachcica. U siebie szlachcic był dziedzicem, zaś na gruntach żony poddanym innego. W końcu XV istniała na Mazowszu pewna liczba wsi zasiedlona wyłącznie przez drobną szlachtę zagrodową (brak w nich stosunków właściwych dla wsi rycerskich). I nie nastąpiło to raczej w wyniku rozdrobnienia, bo było to głównie przy granicach państwa. Wydaje się że zaścianki były wsiami (XIII w.) książęcymi, których mieszkańców w okresie narastającego zagrożenia najazdami Prusów i Litwinów książę zobowiązywał do pieszej służby wojskowej, w zamian za zwolnienie z pewnych danin i służb. Ich ludność zaliczona została do warstwy szlacheckiej. Albo więc następowała nobilitacja kmieci, albo przyjeżdżali z różnych innych dzielnic i obszarów, otrzymując niewielki nadział ziemi w zamian za służbę wojskową w obronie granic. Na pograniczu mogła być większa śmiertelność niż w centralnych powiatach czy dzielnicach.
nazwiska
Po imieniu podawane były przydomki lub indywidualne przezwiska, imię ojca lub wreszcie miejsce pochodzenia. W woj. płockim ten ostatni sposób identyfikacji stał się w XV regułą i przybrał postać prawa zwyczajowego. Od ok. 1500 roku nazwiska były już używane w obecnym znaczeniu. Nazwiska kończące się na ski, -cki miały formę dzierżawną, a właściciel zmieniał je wraz z posiadłością. Wyraźnie widoczne jest to także u Czachorowskich (Gajewski, Kretkowski, Ruskowski, Kochański). Przez pewien czas w przypadku rozrodzonych rodzin szlachty zagrodowej, używano poza nazwiskiem również dziedzicznego przydomka, często identycznego z nazwą posiadanego przysiółka lub zagrody. Domniemanie, że wszystkie osoby noszące to samo nazwisko należą do tej samej rodziny, nie zawsze jest uzasadnione. Przykładem może być kilka takich samych miejscowości. Ale to Czachorowa i Czachorowskich nie dotyczy. Najbliższe Czachorowo było na Wielkopolsce, a od tamtego Czachorowa współczesnych Czachorowskich nie ma. Trudne, a często niemożliwe do rozwiązania, problemy stwarza również powszechne nadawanie tego samego nazwiska współdziedzicom tej samej wsi. Szczególnie w wielodziedzicznych, bezkmiecych wsiach, gdzie zamieszkiwała szlachta, nie ma możności stwierdzenia, czy osoby o tym samym nazwisku były braćmi, szwagrami, czy też pochodziły od przybyszów z innych stron, nabywców części wsi. Z tym problemem spotykamy się przy analizowaniu historii i genealogii Czachorowskich. Nazwiska ustalone w XVI w. przetrwały najczęściej w niezmienionej postaci. Rodziny nieszlacheckie aż do XVIII wieku najczęściej nie miały nazwisk (imię i zawód lub miejsce pochodzenia). U Czachorowskich nazwisko pojawia się już w połowie XVI wieku.
herby
Herby były szczególnie ważne dla niepiśmiennych, nie były zastrzeżone dla szlachty. Włączenie do oddziału bojowego było równoznaczne z nadaniem herbu. Na Mazowszu w pewnym momencie do służby wojskowej zobowiązano kmieci. Powstawały oddziały prowadzone przez rycerzy używających dawnej odznaki rodowej, jak i oddziały powołane do różnych specjalnych zadań, na przykład obrony wyznaczonych grodów czy terytoriów. Wydaje się, że zawołania bojowe były dziedziczone wraz z nadanymi dobrami i przynależnością do określonych oddziałów. Włączenie Mazowsza do Korony zbiegło się z czasem, w którym obrona została zorganizowana na odmiennych zasadach – wojsk zawodowych (zaciężnych). Zanikała stopniowo pamięć o oddziałach, w których służyli ojcowie, tak że nawet w wywodach szlachectwa, w których prawo wymagało określenia używanego herbu, pisano jedynie, że dana osoba jest „dobrym szlachcicem i naszym bratem”, gdy znikła pamięć o używanym herbie. Począwszy od XVI w. obserwuje się w aktach jedynie zupełnie wyjątkowe wzmianki o herbach, dopiero zaborcy wprowadzili w praktyce, jako warunek przynależności do stanu szlacheckiego, posiadanie herbu. Rodziny zmuszone były więc do ustalenia, do jakiego rodu heraldycznego należeli przodkowie, co nie zawsze prowadziło do ustaleń zgodnych ze stanem faktycznym. Być może i wywody Czachorowskich herbu Abdanka oraz Korab tym błędem sa obarczone. Te fakty wyraźnie utrudniają ustalenie jakimi herbami posługiwali się Czachorowscy i ich poszczególne gałęzie. Im więcej zbierzemy danych i nawet luźnych informacji oraz im pełniej odtworzymy wszystkie powiązania genealogiczne, tym dokładniej można będzie ustalić pierwotne(y) herby Czachorowskich z Czachorowa. Dlatego i Twoja pomoc jest potrzebna! W okresie dzielnicowym częste było przesiedlanie się rycerzy i całych oddziałów. Trudno więc będzie rozwikłać wszystkie zagadki. Spośród herbów utworzony zapewne na terenie woj. płockiego są: Zagłoba, Gozdawa. Herby pochodzące z innych części Mazowsza: Rogala, Cholewa. Herby przyniesione z innych dzielnic Polski, przeważenie za pośrednictwem ziemi dobrzyńskiej: Awdaniec (Abdank). Trzeba jeszcze ustalić pochodzenie herbu Trąby, występującego przy Czachorowskich. Korab „przywędrował” chyba z Wielkopolski. Głównym motywem większość typowo mazowieckich herbów jest podkowa (też w herbie Zagłoba). Pierwotnie mógł być znak własnościowy (przesąd o pomyślności). Kilka rodów herbowych rozsiedlonych jest prawie wyłącznie na terenach woj. płockiego. Dotyczy to herbów Zagroba vel Zagłoba, skupiony wokół wsi parafalnej tej nazwy. Gozdawę wiązać można z Gozdowem k. Płocka W książce Łempickiego (1997) w najbliższym sąsiedztwie Czachorowa odnaleźć możemy dziedziców Bożewa – pierwotnie Borzewa. Są to Borzewscy h. Lubicz. Mikołaj zwany Bogatko r. sprzedał 3 łany w Borzewie w 1447 roku dziedzicom z Czachorowa (sprzedaż tę odwołał Andrzej z Borzewa). Ten sam Andrzej – pisarz księcia Michała litewskiego – już wcześniej w 1445 r. odwołał sprzedaż 2,5 łana w Borzewie dokonaną przez Piotra s. Szczepana z Czachorowa. Borzewscy linia A, potomstwo Niemierzy (..) 1544 Małgorzata, c. Mikołaja Fiol z Włoczewa, żona Marcina Koskowskiego, część dóbr we Włoczewie, Borzewie i Czachorowie sprzedała. Zaś Pęszyński Wojciech w 1597 r. wprowadzony do Czachorowa. Jak widać w tym czasie Czachorowo w całości do dziedziców z Czachorowa nie należało. Zaś obecnie mieszka tylko jedna rodzina.
kontakt
prof. h. Rogala
