poradnik

Nazwiska polskie, podobnie jak inne nazwiska słowiańskie mogą być z grubsza podzielone na trzy główne grupy:

  • pochodzące od orginalnych przezwisk takich jak nazwy zwierząt, drzew, rzeczy, zawodów,
  • pochodzące od chrześcijańskiego imienia lub zawodu ojca (patronymiki)
  • pochodzące od nazw miast, wsi, regionów, itp. (toponymiki)

Taki podział może się wydawać prosty, jednak w wielu przypadkach rzeczą niemal niemożliwą jest określenie czy dane nazwisko pochodzi od nazwy zawodu, czy też od nazwy wsi, w której ten zawód był prosesją dominującą. Nazwska wywodzące się od nazw zawodów mogą być traktowane jak pochodzące z wszystkich grup.

W językach słowiańskich używa się wielu przyrostków przy formowaniu nazwisk.

Jako przykład popatrzmy na nazwą zawodu – [Kowal]. Podczas gdy w języku angielskim występuje jedno nazwisko utworzone od nazwy zawodu (Smith), a w niemieckim kilka (Schmitt, Schmidt, itp), które różnią się tylko pisownią, w języku polskim mogą wystąpić liczne przyrostki (nawet kilkanaście).Tak więc, od nazwiska Kowal pochodzą następujące nazwiska: Kowalski, Kowalik, Kowalewski, Kowalak, Kowalka, Kowalkowski, oraz Kowalczyk (aby wymienić tylko kilka najczęściej używanych).

Podobnie sprawa wygląda z nazwiskami wywodzącymi się od imion chrześcijańskich. Dla popularnego imienia [Jan] w języku polskim istnieje więcej niż sto (!) nazwisk pochodnych (na przykład Jankowski, Janicki, Jankowiak, Janiak, Jasicki, Jasinski oraz Jachowicz).

W przypadku imion chrześcijańskich występuje także wiele wariantów i odmian, co zwiększa liczbę możliwych nazwisk..

Większość z przyrostków stosowanych przy tworzeniu nazwisk stosowana osobno nie ma własnego znaczenia. Mimo to możemy sie dowiedzieć paru rzeczy na temat nazwiaska na podstawie przyrostka w nim występującego.

Przyrostek ” -ak” jest typowy dla Polski Zachodniej, natomiast „-uk” występuje głównie w Polsce Wschodniej.

Przyrostek „-ski” jest powszechnie uznawany za dowód na szlacheckie pochodzenie rodziny.

To prawda, ale … 200 lat temu. Obecnie większość ludzi, których nazwiska kończą się przyrostkami „-ski” (ewentualnie „-cki” – fonetyczna wariacja tego przyrostka) pochodzi od dawnej klasy niższej społeczeństwa. Ten fenomen można łatwo wytłumaczyć ponieważ w XIX wieku wszyscy chcieli być uważani za „szlacheckich”, więc wiele osób „ulepszyło” swoje nazwiska takim przyrostkiem.

Proces formowania nazwisk polskich trwał kilka stuleci. Klasa szlachecka używała nazw rodowych, które poźniej przetrwały w nazwach herbowych. Niektóre rodziny zamiast nazw rodowych używały nazwisk pochodzących od nazwy wsi którą posiadała. Kiedy taka rodzina przemieszczała się w inne okolice wiązało się to także ze zmianą nazwiska. Takie nazwiska zwykle kończyły się przyrostkami „-ski” lub „-cki”, co dało początek powszechnemu zwyczajowi, że takie przyrostki dowodziły szlacheckiego pochodzenia. Przynajmniej od XVII wieku nazwiska rodzin szlacheckich utrwaliły się i były przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Mieszczanie także zaczęli używać nazwisk pod koniec średniowiecza. Ci z nich, którzy przybyli z innch krajów zachowali swoje oryginalne nazwiska z drobnymi modyfikacjami lub zmienili je na polskie odpowiedniki. Polacy tworzyli swoje nazwiska z rozmaitych przydomków i przezwisk. Proces ten zakończył isę w XVII wieku.

Chłopi nie mieli nazwisk we współczesnym rozumieniu pojęcia „nazwisko” do XVI wieku.. Używali przezwisk dla odróżnienia osób o tym samym imieniu., nie były one jednak przekazywanie następnym pokoleniom. Ten zwyczaj pojawił się w pierwszej połowie XVIII wieku,(na początku w zachodniej części Polski, później na wschodzie). Pomimo to, w ciągu następnych stu lat, nazwiska były często modyfikowane w obrębie danej rodziny zarówno w pisowni jaki i poprzez przyrostki.

Proces rozwijania nazwisk zakończył się po roku 1850. W tym okresie także Żydzi zobowiązani byli używać swoich dziedzicznych nazwisk zamiast tradycyjnych patronymików.

źródło: Łukasz Bielecki: 'What does my surname mean?’ 

Zobacz więcej w artykule: Pochodzenie nazwiska