Ziemia stanisławowska – przewodnik

 
[ Zeszyty Tłumackie, (I – VI 2006r) ZESZYT Nr 1(37)

Ziemia stanisławowska – przewodnik

Jak dotąd w wydawnictwach książkowych o tematyce kresowej niewiele miejsca poświęcano Ziemi Stanisławowskiej. Do znaczących pozycji w tym zakresie zaliczyć można w zasadzie dwa tylko tytuły: reprint przedwojennego wydania „Huculszczyzny” Antoniego Ossendowskiego (Wrocław 1990) oraz pracę Grzegorza Mazura „ Pokucie w latach drugiej wojny światowej” (Kraków 1994). Wciąż jednak istnieje potrzeba dalszych, szerszych opracowań ukazujących w pełni charakter Ziemi Stanisławowskiej, jej znaczenie dla rozwoju Rzeczpospolitej w granicach do roku 1939. Może ten „Przewodnik” w jakimś stopniu posłuży temu celowi, dostarczając garść szczegółów historycznych, geograficznych gospodarczych i innych, które przybliża nam obraz tej ziemi. W opracowaniu korzystaliśmy z takich źródeł jak: „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego” (1880-1904), „Przewodnik turystyczny po Polsce” (1938), „Encyklopedia Gutenberga” (1928-1932), „Encyklopedia Powszechna” (1928-1904), „Huculszczyzna” Antoniego Ossendowskiego. Ziemia Stanisławowska obejmowała północne stoki Bieszczadów, Gorganów i Czarnohory, które opadają łagodnie ku nizinie naddniestrzańskiej, tworząc pogórze pocięte dolinami prawobocznych dopływów Dniestru: Stryja z Oporem, Łomnicy, Świcy, Bystrzycy Nadwórniańskiej i Sołotwińskiej oraz Prutu z Czeremoszem. Z wyjątkiem powiatu rohatyńskiego, województwo stanisławowskie leżało na południe od Dniestru, ograniczone od zachodu województwem lwowskim., od północy tarnopolskim, od południa Czechosłowacją.

Południowo – wschodnia część województwa tworzyła Pokucie. Przed rokiem 1939 powierzchnia województwa stanisławowskiego wynosiła 16 894 km2 z 28 miastami, 900 gminami wiejskimi i dzieliła się na 12 powiatów: Doliński, Horodeński, Kałuski, Kołomyjski, Kosowski, Nadwórniński, Rohatyński, Stanisławowski, Stryjski, Śniatyński, Tłumacki i Żydaczowski. Wśród ludności przeważali Ukraińcy – 68,9%. Polaków było 22,4%, Żydów 7,4%, Niemców 1,1%. Z wyznań najliczniej reprezentowani byli unici – 72,9%, rzymsko-katolicy – 16,6%, żydzi – 9,5%, ewangelicy – 0,8%. Na terenie województwa znajdowały się liczne świątynie: kościoły, cerkwie, synagogi. Znaczna większość z nich oparła się niszczycielskim działaniom ostatniej wojny, ale po ich ustaniu nowa rzeczywistość zgotowała im smutny los. Wiele z nich przystosowano do różnych celów gospodarczych, niektóre zburzono, inne zamieniono w muzea religii i ateizmu, a jeszcze inne zamknięto, pozostawiając je niszczącemu wpływowi czasu.

Zdecydowana większość, bo aż 87,5% ludności trudniła się rolnictwem. Sprzyjały temu szczególnie urodzajne lessowe gleby Pokucia, najcieplejszego zakątka Polski. Oprócz zwykłych upraw duże przestrzenie pokrywała tu pszenica, kukurydza, mak, buraki cukrowe, tytoń, a w ostatnich latach zaczęto nawet uprawiać owoce południowe. W oparciu o rolnictwo rozwinął się przemysł spożywczy (cukrownie), nie na tyle jednak, by zdynamizować rozwój gospodarczy tego terenu Znaczącą rolę w gospodarce odgrywało kopalnictwo naftowe i gazowe. Pracowały związane z nimi rafinerie i inne zakłady przeróbki tych kopalin. W 1929 roku na obszarze województwa było 55 otworów wiertniczych produkujących rocznie 45 415 ton ropy i 88 otworów świdrowych z produkcją 43 000 000m3 gazu ziemnego. Poza tym znajdowały się kopalnie soli kamiennej i potasowej. Były też największe w Polsce pokłady fosforytów, wielka obfitość kamienia budowlanego, wapiennego, gipsowego, alabastru oraz piasku kwarcowego do wyrobu szkła. Drzewostany należące do największych w Polsce, umożliwiały rozwój przemysłu drzewnego. Dużym, lecz mało jeszcze wykorzystanym bogactwem, były tereny turystyczne i letniskowe w lesistym Beskidzie Wschodnim. Wystarczy tu wymienić takie ośrodki sportów zimowych i uzdrowiska klimatyczne jak: Sławsko, Jaremcze, Worochta, Kosów, Żabie. W wieku XIX zapoczątkowany został w tej ziemi rozwój kolejnictwa. Wybudowane zostały następujące linie kolejowe:

Lwów – Śniatyń (239 km)                             w 1866 r.
Stryj – Stanisławów (107 km)                        w 1875 r.
Chryplin – Husiatyń (143 km)                       w 1884 r.
Stanisławów-Chryplin-Woronienka(95 km)      w 1897 r.
Chodorów – Podwysokie (42 km)                   w 1897 r.
Tarnopol-Ostrów-Podwysokie-Halicz (101km)  w 1897 r.
Stryj – Chodorów (40 km.)                            w 1899 r.

Prawdziwą zdobyczą było powołanie w 1894 r. po długotrwałych zabiegach polskich kół gospodarczych i politycznych, Dyrekcji Kolei Państwowych w Stanisławowie. Później, w ramach reorganizacji kolei w listopadzie 1934 r., Dyrekcja została rozwiązana i kolejowy okręg stanisławowski od tej chwili podlegał Dyrekcji Lwowskiej. Wybuch wojny w 1939r. sprowadził na Ziemie Stanisławowską wyniszczające działania okupacji sowieckiej, a po dwóch latach niemieckiej. W latach 1945-46 ludność polska opuściła ziemię swych przodków, co stanowiło ostatni rozdział w 600-letnich dziejach tej Ziemi w granicach Rzeczpospolitej.

Bednarów – wieś nad Łukwią w powiecie stanisławowskim przy linii kolejowej Stanisławów – Stryj. Tu w 1442 r. rozgromieni zostali Tatarzy, którzy wracali spod Lwowa uprowadzając kilka tysięcy jeńców.

Berezów Niżny – wieś w powiecie kołomyjskim nad rzeczką Łuczką, dopływem Prutu. Podobnie jak Kosów i Kuty ma najwięcej dni słonecznych. Dawno było tu siedlisko zbójnickie, skąd królowie polscy wyrugowali w końcu „beskidników” osadziwszy tam szlachtę polską. Była to jedyna na huculszczyźnie polska osada. Bitków – ośrodek przemysłowy w powiecie nadwórniańskim, położony w szerokiej dolinie wśród gór. Produkcja gazu ziemnego, kilkadziesiąt szybów ropy naftowej, którą wydobywano z głębokości 600-1000 m. Posiadała ona najwyższy procent benzyny i gazoliny. Rurociągami przesyłano ją do Nadwórnej, gdzie przerabiano w rafineriach lub zlewano do wagonów – cystern.

Bohorodczany – miasto w powiecie stanisławowskim nad Bystrzycą Sołotwińską. Była tu cerkiew ze słynnym ikonostasem ze Skitu Maniawskiego. Podczas I wojny światowej wywieziony do Wiednia. Po wojnie Polska otrzymała go z powrotem. Kopalnie nafty i gazu ziemnego.

Bolechów – miasto w pow. dolińskim nad rzeką Sukiel przy linii kolejowej Dolina – Wygoda, znane w przeszłości z napadów słynnego zbójnika Dobosza. W latach 1882-85 istniała w pobliżu kolonia żydowska Nowy Babilon, którą polecił założyć cesarz Franciszek Józef w celu przyuczania Żydów do rolnictwa. Ponieważ Żydzi nie okazali do tego chęci i zostali wydaleni, a w to miejsce powstała kolonia niemiecka. Żupy solne, kąpiele solankowe, rafineria nafty, tartaki, młyny.

Bołszowce – miasteczko w powiecie rohatyńskim w dolinie nad Gniłą Lipą przy linii kolejowej Podwysokie – Halicz. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1609 r. Z roku 1624 pochodził kościół z konwentem karmelitów oraz cerkiew.

Bukaczowce – miasto w powiecie rohatyńskim przy linii kolejowej Lwów – Stanisławów, znane niegdyś z dużych targów bydlęcych

Burkut – uzdrowisko w powiecie kosowskim nad Czarnym Czeremoszem wśród lasów świerkowych. Klimat wyjątkowo łagodny. Wody burkuckie zalecano w chorobach układu nerwowego, cukrzycy i niedokrwistości.