Postscriptum
Potomkowie Henryka II Pobożnego
Henryk II Pobożny ( ur. pomiędzy 1196 – 1204 r . ) był synem Henryka Brodatego i św. Jadwigi ( Jadwiga wywodziła się z niemieckiego domu Andechs -Meran, zmarła w 1243 r, kanonizowana w 1267 r ). Posiadał rodzeństwo – starszego wiekiem Bolesława / umiera przedwcześnie /, Konrada zwanego Kędzierzawym, który ginie na polowaniu w 1213 r. pod dolnośląskim Tarnowem i siostrę Gertrudę, która po niefortunnych zaręczynach z Ottonem Wittelsbachem, mordercą króla rzymskiego Filipa, wstąpiła do klasztoru cysterek w Trzebnicy, w którym została po latach opatką .
Jesienią 1227 roku po wypadkach gąsawskich, w których ciężko ranny zostaje Henryk Brodaty, przejmuje Henryk Pobożny ciężar rządów, zastępuje ojca na Śląsku . Od roku 1234 nosi tytuł księcia Śląska i Polski ( zachodniej Wielkopolski po Wartę ) .Toczy pomyślnie, liczne działania zbrojne wymierzone przeciw Konradowi Mazowieckiemu i Władysławowi Odonicowi . W 1238 roku Brandenburczycy sprzymierzeni z Barnimem pomorskim, najeżdżają ziemie polskie i zdobywają Santok, Cedynie i Kiniec, a w rok później sprzymierzeni z arcybiskupem magdeburskim Wilbrandem uderzają na Lubusz . W 1239 r Henryk II Pobożny odnosi zwycięstwo nad margrabiami branderburskimi odzyskując Santok i ziemię lubuską . ” Monarchia Henryków ” stanowi szereg księstw, połowę ziem ówczesnej Polski . Ojcowiznę stanowił Dolny Śląsk . W Małopolsce sprawował władzę na podstawie elekcji możnych przy poparciu rodu Świebodziców – Gryfitów . Śląsk Górny był rządzony przez Henryka Brodatego jako opiekuna dorastających synów księcia opolskiego Kazimierza ( Książęta opolscy nie noszą tytułów książąt śląskich w odróżnieniu od książąt wrocławskich, głogowskich i legnickich . Dzielnica opolska obejmowała Górny Śląsk i była traktowana wówczas jako odrębna część nie należąca do Śląska ). W księstwie sandomierskim Henryk Brodaty sprawował opiekę nad Bolesławem Wstydliwym, synem Leszka Białego . Ponieważ instytucja senioratu zawiodła, świadomie podejmuje starania o koronę królewską dla syna – Henryka Pobożnego – Piasta .
Po śmierci Henryka Brodatego 19 marca 1238 r., syn jego Henryk II przejmuje władzę w całej ojcowiźnie, przejmuje również wielce skomplikowana sytuację, która wytworzyła się w ostatnich latach panowania Henryka Brodatego. Powstał zatarg z biskupem wrocławskim Tomaszem oraz z arcybiskupem Pełką, o daleko idące swobody i prerogatywy dla Kościoła na Śląsku . Sytuacja międzynarodowa sprzyjała ” arcychrześcijańskiemu księciu „, który wykorzystał zatarg Papieża z cesarzem Fryderykiem II dla osiągnięcia ugody i poprawy stosunków z Kościołem. Utrwala władzę prowadząc energiczną działalność polityczną, gospodarczą, osadniczą .
W roku 1241 ma miejsce najazd Mongołów na ziemie polskie ( wcześniej w 1238 roku zostaje spustoszona Ruś moskiewska; w 1240 r Ruś kijowska ) . 9 kwietnia 1241 roku tragiczną i bohaterską śmierć w bitwie pod Legnicą ponosi książę Henryk II Pobożny. W przełomowym momencie bitwy, gdy rozbiciu ulega hufiec opolsko – raciborski, ginie cioteczny brat Henryka – Bolesław Szepiołka i wielu rycerzy Niemieckich, Henryk rzuca się w wir walki ze słowami na ustach ” Gorze nam się stało ” ( wypowiedziane po polsku ) . Książę Henryk osierocił pięciu małoletnich synów ( Bolesław Łysy Rogatka, Mieszko, Henryk III, Konrad, Władysław ).
” Legnickie Pole ” jest w historii Polski datą przełomową . Najazd tatarski niweczy pracę książąt śląskich nad zjednoczeniem Polski . Potomkowie Henryka walczą pomiędzy sobą o ziemię i władzę. Nie kontynuują idei zjednoczeniowej i celów politycznych, nie podejmują myśli budowy kultu ojca poległego w obronie chrześcijaństwa . Wydarzenie to przyśpiesza proces rozbicia dzielnicowego, rozkład państwa, upadek idei jedności narodowej, prowadzi do strat terytorialnych . Na skutek waśni rodzinnych dzielnicę wrocławską podzielono na dwa księstwa, Bolesław Rogatka z Konradem otrzymali księstwo legnickie / Śląsk Dolny /, Henryk III z Władysławem – księstwo wrocławskie / Śląsk Średni /. Zgodnie z ówczesnym poglądem na świat podział na dzielnice traktowano jako karę Bożą . Za poparciem Przemysła I wielkopolskiego uzyskuje Konrad odrębne księstwo – dzielnicę głogowską, wydzieloną z ziem księstwa wrocławskiego.
Książe Rogatka znany był ze swego sporu z biskupem wrocławskim Tomaszem I: ” za podszeptem Niemców, których radami się kierował, napadł na biskupa jak zbój i złoczyńca, a nie jak książę ” . Kronika wielkopolska pisze o nim, że ” pierwszy zaczął Niemców do Polski sprowadzać, rozdawał im ziemię i zamki, by użyczali mu pomocy przeciw braciom, których bezustannie zwalczał. Pozbawił też nierozumnie księstwo śląskie – Żytawy i Zgorzelca, i innych miast i zamków .. „. Bolesław Rogatka w zamian za przyrzeczoną pomoc w walce z bratem Henrykiem III wrocławskim, odstępuje arcybiskupowi magdeburskiemu ziemię lubuską. W roku 1249 dokonuje Bolesław Rogatka najazdu na dzielnicę Henryka III. paląc i mordując . Henryk III zwraca się o pomoc do Niemców. Ofiaruje margrabiemu Miśni do wyboru ziemię krośnieńską lub ziemie położoną między rzeką Bobrem a Kwisą. Wówczas to, w Niemczech pogrążonych w chaosie walk wewnętrznych, wyrabia się instytucja Raubritterów, rycerzy – rabusiów. Wielu z nich zawędrowało na dwór książąt śląskich.
Lata 1241 – 1279 to okres największego rozbicia dzielnicowego Polski . Jednakże okres pomiędzy latami 1279 – 1288 możemy uznać za początek odrodzenia Polski . Około 1281 roku ziemie polskie ulegają rozpadowi na siedemnaście państewek . Silnym podziałom ulega Śląsk ( poddany zwłaszcza silnym wpływom niemieckim i czeskim, także węgierskim ) z wyjątkiem rozległej i bogatej dzielnicy wrocławskiej rządzonej przez Henryka IV Probusa . Henryk IV Prawy / Probus / jest wychowankiem króla Czech Przemysła Otokara II . ( ” Wnuk zabitego pod Legnicą, Henryk ( Henryk IV Prawy / Probus / ) teraz tu panujący, wielkiego i niespokojnego był ducha. (…) Był to mąż naówczas w sile wieku, jak wszyscy śląscy Piastowicze zbudowany krzepko, życiem rycerskim wzmocniony, wytrzymały, zacięty. Pełen ambicji, marzyciel, po trosze poeta składający miłosne piosenki niemieckie, nic już w sobie polskiego nie miał, a stosunkami pokrewieństwa i ducha sięgał poza granice Polski, do Brandenburgii, do Czech, do cesarstwa. Cały też dwór jego, oprócz malkontentów z Polski, którzy zbiegli doń, ofiarując mu usługi swoje, składał się przeważnie z Niemców, Sasów, Szwabów i różnego plemienia przybłędów. (…) Żona jego, córka Ottona Brandenburskiego, wniosła tu z sobą niechęć do wszystkiego, co polskim było. Spiskowano jawnie prawie przeciwko tym wszystkim książętom, którzy do Krakowa i Sandomierza, Poznania i Kalisza prawa mieli.” J. I Kraszewski ” Pogrobek „ ).
Henryk IV Prawy – wysoce uzdolniony, ambitny i energiczny władca podejmuje różnorodne działania, nie przebiera w środkach, zdobywa hegemonię na rozdrobnionym Śląsku i w Małopolsce ( Zamyśla o koronie polskiej, czyni starania w Rzymie, przerwane jego śmiercią 23 czerwca 1290 r . we Wrocławiu ). W 1273 roku książęta Rzeszy obrali cesarzem Rudolfa z Habsburga, który doprowadza do klęski Czech ostatecznie przypieczętowanej zwycięstwem pod Durnkrut w sierpniu 1278 roku . W bitwie na polach morawskich poległ Przemysł Ottokar II, i znaczna liczba posiłkującego go rycerstwa polskiego / małopolskiego / .
Dzielnica głogowska po śmierci księcia Konrada I (1273/74) ulega podziałowi na trzy księstwa: głogowskie Henryka I, żagańskie Konrada II, szprotawskie Przemka. Po śmierci Bolesłwa Rogatki / 1278 /, księstwo legnickie zostało podzielone na dwie części: księstwo legnickie Henryka Grubego i księstwo jaworskie Bolka i Bernarda . Dzielnica opolska / Górny Śląsk / zostaje podzielona po śmierci Władysława opolskiego / 1281/ na cztery księstwa; opolskie, cieszyńskie, raciborskie, bytomskie.
W 1287 roku zostaje zawarty układ pomiędzy Leszkiem Czarnym, Henrykiem IV Probusem, Przemysławem II, Henrykiem I głogowskim, ustanawiający dziedziczenie ziemi krakowskiej i Krakowa – jako miasta i stolicy królewskiej, ośrodka państwowości polskiej ( urbs et sedis regia ) – w przypadku bezpotomnej śmierci jej dotychczasowego władcy.
30 września 1288 roku umiera Leszek Czarny / książę krakowsko-sandomierski i sieradzko-łęczycki / . Następcą jego – księciem krakowskim / 1288-1290/ zostaje Henryk IV Probus. Kraków – stolicę królestwa przekazuje Henrykowi IV, kasztelan krakowski Sułko z Niedźwiedzia, wierny postanowieniom Leszka Czarnego. Celem ugruntowania władzy w ziemi krakowskiej w roku 1289, zostają wysłane oddziały zbrojne pod wodzą Przemka szprotawskiego i Bolka opolskiego. W wyniku starcia zbrojnego pod Siewierzem 26 lutego 1289 roku, siły śląskie uległy Bolesławowi płockiemu i Władysławowi Łokietkowi. Książę Przemko szprotawski ginie, a Bolko opolski, odarty ze zbroi, popada w niewolę. W myśl układu o dziedzictwie z 1287 roku, Henryk IV czyni kontynuatorem dzieła zjednoczenia królestwa Przemysła II, czemu daje wyraz w testamencie zapisując wspomnianemu, dzielnicę krakowsko- sandomierską . Dziedziczna dzielnica wrocławska przypada Henrykowi głogowskiemu – ewentualnemu spadkobiercy Przemysła II. Ziemią kłodzką zostaje obdarzony Wacław czeski, a biskup wrocławski Tomasz II powołany do czuwania nad wykonaniem testamentu otrzymuje ziemię nysko – otmuchowską.
W 1282 roku, książę Pomorza Gdańskiego Mściwój II ( krewny ” po kądzieli ” ) uznaje zwierzchnictwo Wielkopolski. Wystawia w Kępnie dokument na mocy, którego Pomorze Gdańskie ” w jego imieniu ” zostaje darowane Przemysłowi II. Umacnia to pozycję Wielkopolski pośród księstw dzielnicowych. Książę wielkopolski przejął tę dzielnicę w osobiste władanie w 1294 roku, po śmierci Mściwoja . 26 czerwca 1295 roku w Gnieźnie ma miejsce koronacja Przemysła II, której obrzędu dokonuje arcybiskup Jakub Świnka . ” … bogatego ziemianina syn, oprócz rycerstwa, mądrość wielce miłował i księgi rad czytywał. Śmiano się nawet z tego upodobania, bo w Niemczech zwłaszcza, choć który z rycerzy czytać się nauczył przypadkiem i podpisać umiał – sromał się do tego przyznawać. Nie rycerska to rzecz był, a klesza . Z dowcipu i rozumu, czcili go nawet starzy. Bystrość miał umysłu wielką i niemniejszą śmiałość w słowie. W turniejach okazywał zręczność nadzwyczajną i siłę, ale oboje sobie lekceważył. ” .
W kilka miesięcy później Przemysł II ginie, zamordowany skrytobójczo 8 lutego 1296 roku w Rogoźnie, na polecenie margrabiów brandenburskich . W wiele lat później, dzieła odbudowy i zjednoczenia królestwa polskiego dokonał, książę brzesko-kujawski Władysław Łokietek ( pominięty w testamencie Henryka IV Probusa i układzie z 1287 roku ).
W założonym w 1242 r. przez księżnę Annę ( siostra Wacława I – króla Czech, a wdowa po księciu Henryku II Pobożnym ) dla benedyktynów a następnie cystersów ( osadzonych w 1292 r.), barokowym kościele w Krzeszowie znajdują się grobowce Bolka I / + 1301 r / i jego wnuka Bolka II Małego . Bolko II ( 1312 – 1368 ) był synem księcia Bernarda i Kunegundy, córki Władysława Łokietka ( żona Bolka II – Agnieszka, była córką cesarza Karola IV ). Był ostatnim z Piastów Śląskich, który nie złożył hołdu lennego królowi Czech. O nim to kronikarz Jan Długosz napisze w Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego: ” Szóstego maja / 1236 r. / zmarł książę śląski i świdnicki, zięć przez córkę króla polskiego Władysława. Jego jedyny syn Bolesław, który został jego następcą, zachował niezłomną wierność wobec Królestwa Polskiego. Mimo, że wszyscy inni książęta śląscy odpadli od Królestwa Polskiego i oddali się w niewolę królowi i Królestwu Czeskiemu, on sam trwał w wierności i posłuszeństwie wobec króla i Królestwa Polskiego, uważając za całkowitą głupotę i szaleństwo posponowanie własnych, przyrodzonych królów, a stawianie wyżej czeskich. ”
Śląsk od wczesnej doby średniowiecza podlegał silnym wpływom czeskim, węgierskim, austriackim, niemieckim i stanowił kilkanaście odrębnych księstewek, władanych przez powaśnionych ze sobą Piastowiczów, którzy ulegali stopniowemu zniemczeniu. Około 1443 roku książęta śląscy Konrad Biały, Bernard świdnicki, Bolko raciborski, Bolesław opolski, Wacław cieszyński, etc. ” urządzali sobie obławy, na dobrze zagospodarowane sąsiednie polskie wsie i miasteczka. Nie chodziło im o żadne względy polityczne, tylko o rabunek, o dochód z wojenki .”.
W późniejszych stuleciach rozdrobnienie własności ziemskiej było tak znaczne, iż nie jeden szlachcic w Koronie posiadał większą majętność niżeli jakiś książę śląski, wówczas to ” Książęta ślązcy, Piastowicze, naprawiali sobie fortunę posagami bogatych Krakowianek. ” . Feliks Koneczny ” Dzieje Polski za Jagiellonów ” Kraków 1903 r.,
Leszek Jan Jastrzębiec – Czajkowski
