Nazwisko Masa i podobne osób z naszego terenu pochodzą prawdopodobnie od miejscowości Maszewo w powiecie lęborskim.

„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 6 nosicieli nazwiska Masów: 4 w woj. gdańskim i 2 szczecińskim; 5 Masow: 2 w gdańskim, 3 w zielogórskim; 108 Masowa: 80 w gdańskim, 28 słupskim. Wariant Masów powstał przez analogię do nazwisk typu Kubów, Łesiów, Janów; Massowa to albo forma dopełniaczowa: syn Mas(s)owa od nazwiska Masow albo dopełniacz nazwy wsi: Masow, z Masowa = zatem Masowa. Są też warianty z podwójnym -ss: Massow. Historycznie rodzina o tym nazwisku występowała na ziemi bytowsko-lęborskiej od 1472 r. i notowana była we wszystkich herbarzach jako szlachta pruska. To nazwisko przeszło też do roli przydomka szlacheckiego Cudnochowskich ze wsi Cudnochy w okolicy Morąga. Oto wybrane zapisy podane swego czasu przeze mnie w pracy o pochodzeniu przydomków szlacheckich: Thomas Massow w 1519 r. notowany w Słupsku, Val(l)entin Massow lub Massau w 1688 r. na przysiędze szlachty w Lęborku, w 1747 r. panna v. Massow utrwalona została we wsi Borzytuchom, według herbarzy pruskich członkowie tej rodziny notowani byli w powiatach słupskim, miasteckim, sławieńskim, drawskim. Poza materiał zgromadzony w opracowaniu przydomków szlachty pomorskiej, wskazać trzeba np. poświadczenie z 1565 r., gdzie Massowie (dziś powiedziałoby się Massowowie) kwalifikowani są jako Kaszubi i posiadający dwie dziedziny „zagony roli” pod Białym Borem: według katastru frydrycjańskiego z 1773 r. mieszkał w Sikorzynie pod Kościerzynś chałupnik bez ziemi Joachim Massowa.

Nazwisko pochodzi od nazwy szlacheckiej wsi Maszewo, po niemiecku Gross Massow w powiecie lęborskim, z dawnych określeń analitycznych typu Johann von Massow = Johann Massow. Wieś zapisywana była od 1334 r. jako Maszchow i w 1413 r. Masschow. U. Kęsikowa podaje dalsze zapisy: Massowo 1534 r., Massau 1686 r., Gross Massow i Klein Massow 1789 r., dziś po polsku Maszewo i Maszewko. F. Ceynowa pisał Maszewo. U. Kęsikowa podała też z 1413 r. mieszkańca Maszewa, mianowicie Stujke von Masschow, czyli Stojek z Maszewa, a więc imię zdrobnione od staropolskiego Stoisław, Stoigniew (od tych imion wywodzi się imię zdrobnione lub spieszczone Stosz, przyjęte wskutek dawnych błędnych odczytań jako Stwosz w odniesieniu do Wita Stwosza). W XVI w. właścicielami w Maszewie byli Grellowie i Ossowscy, a w Maszewku Repkowie.

Nazwa miejscowości Maszewo jest niewątpliwie dzierżawcza, powstała od imienia Masz za pomocą przyrostka -ewo. Imię Masz z kolei to zdrobnienie od słowiańskich imion z członem mało-, jak Małobąd, Małociech, Małogost, Małomir, Małosiej, Małostryj, Małostryk, Małowid bądź Masław lub od chrześcijańskich imion Maciej, Mateusz. Imię Masz ma w staropolszczyźnie ok. 45 poświadczeń i to z Małopolski z 1400 r., Wielkopolski, Śląska i kresów południowo-wschodnich z XV w., a wieś Maszewo z Lęborskiego i spod Nowogardu (o czym za chwilę) oraz Maszewice (1419 r.) w Pilskiem pokazują, że już (przynajmniej) w XIII w. występowało na Pomorzu. Dało ono podstawę nazwisku Masz, noszonemu według „Słownika nazwisk współcześnie w Polsce używanych” przez 14 obywateli, z tego 4 w woj. gdańskim, 1 katowickim, 9 tarnobrzeskim, pewno też Mass 67: 2 w woj. bydgoskim, 1 elbląskim, 4 w gdańskim, 14 w łódzkim, 9 we wrocławskim; 1 Masa w woj. gdańskim. Historycznie w 1780 r. np. w Ugoszczy pod Bytowem. Warto porównać też pochodne nazwiska Masz(e)k oraz inne od podanych wyżej imion, jak Mach, Machut, Machol, Machola. F. Lorentz łączył nazwę osobową Masz z niem. schwingen, czyli machać, wywijać lub „kołysać się”, do czego porównuje nazwę tańca swing z angielskiego (huśtać się, kołysać się), co oczywiście nie odpowiada już dzisiejszemu stanowi badań nad imiennictwem indoeuropejskim, słowiańskim i polskim. Jest też Maszewo w powiecie nowogardzkim, mające wcześniejsze zapisy Massowe od 1253 r., Massow – 1259 r. Omawiane nazwisko z Ziemi Lęborskiej i Bytowskiej odnosi się regularnie do Maszewa w gminie Cewice, co jednak nie wyklucza pochodzenia od Maszewa pod Nowogardem, zwłaszcza rodzin z powiatów położonych dalej na zachód; byłyby to zatem nazwiska homonimiczne.

Nazwisk od nazw miejscowości z Meklemburgii i Pomorza Zachodniego jest także w dzisiejszym zasobie nazwisk polskich bardzo dużo, więcej ich było historycznie. Niektóre rodziny bowiem przeprowadziły się do Niemiec, inne wymarły (w linii męskiej przynajmniej), jeszcze inne piszą się po polsku, jak np. Bychowscy czy Jackowscy z Bychowa i Jackowa w pow. lęborskim, dawniej Bichow i Jatzkow. Z dziś nie notowanych można by podać Strojentin i Zitzewitz od odpowiednich zniemczonych wsi Stojentin i Zitzewitz, po polsku Stojęcino i Sycewice pod Słupskiem, z notowanych w „Słowniku” Damnitz i Damnic od wsi Dębica pod Słupskiem, Zastrow, porównać Zastrau w woj. gdańskim, Podewils, porównać Pudewil w woj. warszawskim, Ratnow i warianty, Pobanc i warianty, Pinnow w woj. słupskim. Są to tylko przykłady. Warto by to zagadnienie opracować monograficznie.

Edward Breza