Publikacja „Kreis Bütow” odnotowuje niejakiego Gottlieb Gustkawa w 1780 r. w Masłowicach. Wcześniej w zapisach pojawiają sie Barten von Gustkow, który w 1412 r. otrzymał wieś Studzienice od Henryka von Plauena i w latach 1400-1409 będący sędzią w Gostkowie Bartke von Gustkow, gdzie Gustkow rozumieć by można jako nazwę wsi.
Nazwisko pochodzi niewątpliwie od nazwy wsi Gostkowo pod Bytowem, po niemiecku Gustkow (dlatego też w ustach Kaszubów często Gustkowo), notowanej jako Gustkow w 1423 r., Gostkow w 1437 r., Gustkow w 1607 r. Stanowi ona nazwę dzierżawczą od imienia Gostek, będącego formą skróconą od imienia dwuczłonowego Gościsław, Gościmir, Gościlub lub innych z pierwszym członem Gości-. Z Gostkowa wywodzi się drobnoszlachecka rodzina kaszubska Gostkowskich, niekiedy pisanych Gustkowski. Nosiła ona przydomki Darzek, Darzen, Dzierżan (pisany też Cyrzon i podobnie), Jar(e)k, Labanka, Mądry, Skórka, Wantoch, Wic i pochodne Wican, Wicek, Zmuda, bądź Żmuda. Najbardziej znane były Jark, (po kaszubsku Jork wymawiane Jörk) i Skórka (dlatego niektóre herbarze zaznaczają, że Gostkowscy są gałęzią Skórków). Z Jarków wywodził się pruski feldmarszałek Ludwig York von Wartemburg Gostkowski, który kaszubski przydomek Jork objaśnił jako angielską rodzinę lordów York. Od imion z członem Gości- (a dodać tu trzeba jeszcze Gościrad, Gościwid, Gościwit i Gościwuj) pochodzi wiele współczesnych nazwisk. W „Słowniku nazwisk” notowane są np. Gost 1, Gostal 1, Gostał 2, Gostek 173, Gostik 8, Gostka 3, Gostoł 2, Gostół 19, Gostui 1, Gostuł 3, Gostych 1, Gostylla 10, Gosz 770, Goś 1053. Byc może pochodzą od nich takie formy, jak Gust 290, Gustaj 1, Gustaw 1 itp., choć mogą one brać swój początek od imienia August(yn).
Nazwisko Gostkowski według „Słownika nazwisk” nosi 1358 osób: 8 z woj. bydgoskiego, 32 elbląskiego, 384 gdańskiego, 117 słupskiego, 86 radomskiego, 63 toruńskiego, 53 ostrołęckiego, 37 łomżyńskiego, 35 koszalińskiego, 31 katowickiego, 23 wrocławskiego; Gustkowski 7 poza Pomorzem: 2 w woj. olsztyńskim, po 1 w woj. warszawskim, białostockim, ciechanowskim, gdańskim i łódzkim.
Historycznie Gostkowscy notowani byli na całym Pomorzu: w 1630 r. pustkowie Ścibórz pod Lipuszem w powiecie kościerskim otrzymał od starosty kościerskiego Jakob Gostkowski, w 1714 r. starosta kościerski przekazał sołectwo w Szenajdzie pod Kościerzyną innemu Jakubowi Gostkowskiemu, w 1783 r. właścicielem ziemi w Częstkowie pod Kościerzyną był Stanisław Gostkowski, a w 1787 r. w pobliskim Gostomiu ziemię dziedziczyła Rosalie v. Gostskowska; w księdze metrykalnej parafii Sierakowice w 1804 r. zanotowana została Anna Gostkowski, a w parafii Góra pod Wejherowem w 1748 r. Georgius Gostkowski, w 1662 r. pobór w Drzycimiu zapłacił również niejaki Gostkowski (bez imienia).
Notowane od 1400 r. przez „Słownik staropolskich nazw osobowych” nazwisko Gostskowski Z. Kaleta ze współautorkami odnosi do wsi: Gostkowo w gminie Miejska Górka w woj. leszczyńskim, Gostkowo, dziś Stary i Nowy Gostków w gminie Wartkowice w woj. sieradzkim, Gostkowo w gminie Obryte w woj. ostrołęckim. Mamy więc nie tylko Gostkowskich z podbytowskiego szlacheckiego Gostkowa, choć – jak pokazuje „Słownik nazwisk” – plasują się oni dziś głównie w woj. gdańskim i słupskim. Heraldyk rodzin pomorskich K. Dachnowski odnotował Gostkowskich z Gostkowa herbu Drzewica z hasłem herbowym: Virtus mihi numen et ensis, quem teneo, „Cnota jest mi drogowskazem, mieczem, który dzierżę”. Inny herbarz podaje Gostkowskich herbu Drzewica na Pomorzu od 1523 r.; herbu Glaubicz z Wielkopolski od 1700 r., herbu Gozdawa z informacją, że w 1726 r. otrzymali od sejmu odnowienie szlachectwa, a w 1782 r. austriacki tytuł baronów i herbu Junosza z 1436 r. z ziemi nurskiej.
Edward Breza
