Patrząc na dzisiejszą postać nazwiska Dułak, korci sprowadzić ją do formy wyjściowej dołak „człowiek mieszkający w dołach”. Jest to jednak domniemanie błędne, bo forma Dułak jest późniejsza, zaświadczona w połowie XVII w. Wcześniej nazwisko to występuje w formie Dylak (źródłowy zapis Dillak) w Węsiorach w 1570 r., a potem w tychże Węsiorach zanotowany został Dulak, a w 1682 r. w pobliskich Mąciszewicach Piotr Dułak Węsierski, również w tymże roku odnotowano Piotra Dułaka w Pałubicach, Wojciecha Dułaka w Tuchlinie i Michała Dułaka Węsierskiego w Węsiorach. Obok tej postaci pojawiają się jeszcze formy Dulak i Dullak w kilku innych wsiach okręgu kartuskiego. Do dziś nazwisko Dułak jest typowo środkowokaszubskie. W Księdze Szkaplerza Świętego parafii Ugoszcz pod Bytowem w 1754 r. zapisani zostali Joanna Dułakowna, Katarzyna Dułakowa i Marianna Dułakowna – wszystkie trzy z Hopowa w gminie Przodkowo (powiat Kartuzy), S. Zuzanna Dulakowa 1759 bez podania miejsca, Jozef Dułak 1781 (miejsce nieczytelne), Andrzej Dułak z Borowego Lasa w gminie Sierakowice (powiat Kartuzy) 1788 r. Ludzie wpisywali się do bractwa przy okazji odpustów parafialnych Matki Boskiej Szkaplerznej w lipcu, Marii Magdaleny 22 lipca, św. Barbary 4 grudnia. Na Kociewiu natomiast znana jest postać Dulek, lecz wszystkie te warianty mają jeden rodowód etymologiczny.
Jaka jest więc podstawa tego nazwiska? Jest to imię starogermańskie Thilo, oparte na bazie starogermańskiego słowa diet o znaczeniu „lud”, jak greckie imiona oparte na znaczeniowo takim samym wyrazie démos „lud” i laós „naród’ (porównaj greckiego myśliciela Demokryta i mówcę oraz polityka Demostenesa z imieniem Nikolaos, dosłownie „zwycięzca narodów”, przyjęte w Polsce jako Mikołaj). Od germańskiego imienia Thilo mamy dziś pomorskie nazwiska Thiel i Tyl, dawniej też Diel i Dyl. Pierwotnie były to imiona, które z czasem przeszły do roli nazwisk. Od imienia Dyl utworzono patronimiczną (odojcowską) strukturę Dylak, tj. syn Dyla, którą poświadczają zapisy Dillak z 1570 r. w Węsiorach, Dyl 1471 r., Dyla 1415 r. i Dylak 1427 r. notowane też w „Słowniku staropolskich nazw osobowych”. Po kaszubsku imię, a potem nazwisko było wymawiane Dëlôk, a że dźwięk szwa (ë) można w zapisie polskim oddać przez i, y lub u (bo z tych głosek krótkich rozwinęło się kaszubskie szwa), wybrano właśnie u (a nie y) i dlatego zrodził się wariant Dulak. W tej postaci l odczuwane było jako germanizm, zmieniono je więc na ł i tak powstało nazwisko Dułak. Taka sama zmiana l na ł zaszła w nazwie Gołubie z dawnej Golubie i w kaszubskim nazwisku Labuda na Łabuda.
Dopowiedzmy, że patronimiczny przyrostek -ak występuje często w nazwiskach polskich i kaszubskich, a więc mamy np. Urbaniak od Urban, Wawrzyniak od Wawrzyn(iec), Florczak od Florek, Górniak od Górny, Dominiak od Domin(ik), Pietrzak od Piotr, Pawlak od Paweł itd.
Szlacheccy Dulakowie, potem Dułakowie, siedzący w różnych wsiach kartuskich przyjęli od nich nazwiska na -ski i tak powstali Dułakowie-Pałubiccy w Pałubicach, Dułakowie-Tuchlińscy w Tuch- linie, Dułakowie-Węsierscy w Węsiorach. Jedna gałąź rodziny nabyła włości w Płachtach pod Skarszewami i pisała się Dułakowie-Płacheccy. Pierwotne nazwisko Dułak potraktowali więc jako przydomek szlachecki.
Dziś oczywiście potomkowie tych rodzin o podwójnym nazwisku piszą się albo Dułak, albo Węsierski i zarzucili przydomki szlacheckie. Jedynie na tzw. Gochach, tj. w gminie Lipnica, a w parafiach Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie i Borowy Młyn możemy spotkać Pupków-Lipińskich, Spiczaków-Brzezińskich, Zam- ków-Gliszczyńskich, Szadów-Borzyszkowskich, Stypów-Rekowskich i Wryczów-Rekowskich. Do nosicieli tych nazwisk można by odnieść zasadę noblesse oblige „szlachectwo zobowiązuje”.
„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje: 711 Dułaków, z tego 2 w woj. bydgoskim, 15 elbląskim, 453 gdańskim i 135 słupskim; 2436 Dyl, z tego 29 w woj. bydgoskim, 65 elbląskim, 48 gdańskim, 37 słupskim; 677 Dylak, 1 w woj. bydgoskim, 5 elbląskim, 23 gdańskim; 1067 Thiel, z tego 36 w woj. bydgoskim, 14 elbląskim, 206 gdańskim, 10 słupskim; 1479 Tyl, z tego 40 w woj. bydgoskim, 46 elbląskim, 28 gdańskim, 14 słupskim i wiele pochodnych i inaczej pisanych.
Edward Breza
