Gruchała

Nazwisko Gruchała kojarzy się na Pomorzu z Węsierskimi. Była bowiem rodzina Gruchałów-Węsierskich z Węsior pod Sulęczynem. Kiedy konstytucja z 1921 r. zabroniła nosić przydomki, jedni zaczęli się pisać Gruchała, inni Węsierscy. Wiele jednak rodzin utrzymało podwójne nazwisko. „Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 2227 obywateli piszących się Gruchała, z tego w woj. gdańskim aż 536, bydgoskim 83, łódzkim 176, kieleckim 169, katowickim 79; 6 piszących się Gruchałła: 5 w woj. gdańskim i 1 w bydgoskim; 77 Gruchałów-Węsierskich, z tego 35 w woj. gdańskim, 18 elbląskim, 10 warszawskim oraz 9 i to tylko w woj. gdańskim o formie Gruchała-Więsierski.

Nazwisko Gruchała notuje „Słownik staropolskich nazw osobowych” z ziemi przemyskiej z końca XV w. Na Pomorzu Gruchałowie potwierdzeni zostali w Węsiorach w 1570 r., potem księgi ławnicze Kościerzyny notują ich wielu we wsiach ówczesnego starostwa mirachowskiego. Dziś znani są na całym Pomorzu, szczególnie w Kartuskiem i w Kościerskiem. W czasach pruskich zniemczone było fonetycznie i graficznie do postaci Gruchala lub z podwójnym -ll: Gruchalla. Dlatego już w 1773 r. notowany był Gruchalla w Borku i Anton v. Gruchalla-Węsierski w 1791 r. w Mąciszewicach i w innych wsiach. W 1771 r. zapisany został Petrus Gruchała Węsierski de villa Węsiory w księdze ślubów parafii Ugoszcz pod Bytowem.

Od strony etymologicznej nazwisko Gruchała łatwo objaśnić. Pochodzi ono od czasownika gruchać z przyrostkiem -ała. Utworzone zostało podobnie jak Machała od machać, Gwizdała od gwizdać, Suwała od suwać, Deptała od deptać, Skubała od skubać itd. Trudno jednak powiedzieć, do jakiego znaczenia czasownika gruchać wprost nawiązuje. Gruchać bowiem znaczyło i znaczy: 1. wydawać głos podobny do gołębia, 2. mówić czułe słowa (zwłaszcza o zakochanych), 3. znienacka odezwać się (porównaj gruchnęła wieść), 4. spaść, upaść (np. gruchnął o ziemię). Tak czy inaczej, było to pierwotnie przezwisko, które z czasem stało się urzędowym nazwiskiem i przydomkiem szlacheckim występującym poza Węsierskimi także u Zdunowskich ze Zdunowic pod Stężycą i Kozłowskich z Kozłowa w powiecie Nidzica.

W 1570 r. odnotowana została w Węsiorach także forma pochodna Gruchałek, która jednak współcześnie nie występuje.

Edward Breza