tatarskie odkrycia

Społeczność tatarska, która zamieszkiwała Studziankę i okolicę od czasów Jana III Sobieskiego w miarę upływu lat zaczęła się przemieszczać w poszukiwaniu źródeł zarobkowania. Stąd też w dokumentach odkrywamy informacje o miejscowościach w których mieszkali w XIX wieku. Dodatkowo poznajemy kolejne zawody w jakich pracowali Tatarzy Bialscy.

Tatarskie odkrycia

Początki osadnictwa tatarskiego w okolicach Białej Podlaskiej sięgają XVII wieku tj. czasów panowania Jana III Sobieskiego (1674-1696). To właśnie on sprowadził ten lud na Tatarskie odkryciaPodlasie, głównie w celach wojskowych. 

Sytuacja wyznawców islamu na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów nie była łatwa. Z powodu biedy i złej sytuacji prawnej kilka chorągwi w roku 1672 zbuntowało się i przeszło na stronę turecką. Wydarzenie to nazywa się w historiografii mianem buntem Lipków, czyli Tatarów z Wołynia i Podola zamieszkujących te tereny w XVII wieku. By odzyskać rozgoryczonych wojaków Jan III Sobieski w porozumieniu z Sejmem, przywrócił Tatarom dawne prawa jak budowanie meczetów czy nabywanie i sprzedawanie dóbr ziemskich. W zamian za zaległy król żołd przyznał Tatarom ziemie na terenach obecnej Polski północno-wschodniej. Tatarzy z oddziałów rotmistrza Bohdana Kieńskiego, Gazy Sieleckiego i Oleyowskiego otrzymali wsie Bohoniki, Drahle i Malawicze Górne. Rotmistrz Samuel Murza-Korycki objął w posiadanie wsie Lebiedziew i Małaszewicze w ekonomii brzeskiej oraz kilka wsi w ekonomii kobryńskiej. Rotmistrz Daniel Szabłowski z kompanią także osiadł w Małaszewiczach, zaś rotmistrz Romanowski w Studziance, wsi położonej w kluczu łomaskim, ekonomii brzeskiej. Osadnictwo tatarskie kontynuowali królowie sascy.

Z początkami osadnictwa tatarskiego na Podlasiu wiązać należy fakt powstania meczetu w Studziance. Pierwsze informacje o jego istnieniu znajdujemy w księgach metrykalnych z drugiej połowy XVIII w. Co ciekawe, wzmianki na ten temat odnajdujemy także w XIX-wiecznej prasie warszawskiej, m.in. w  Kurierze Warszawskim z roku 1845 (w numerze 305, na stronie 1466 widnieje informacja, że podlascy Tatarzy mieli swój meczet w powiecie bialskim, we wsi Studzianka). Meczet funkcjonował do sierpnia 1915 roku, kiedy to wycofujące się wojska kozackie spaliły go doszczętnie. Budowla nie została już nigdy odbudowana. Do dzisiaj miejsce to zwane jest meczeciskiem i stoi tam szkoła.

Parafia Studzianka obszarowo była bardzo rozległa. Na podstawie zachowanych ksiąg metrykalnych możemy uzyskać wiedzę o miejscowościach w których mieszkali Tatarzy. Studziankę, Lebiedziew, Małaszewicze król Jan III Sobieski nadał 12 marca 1679 r. W XVIII wieku Tatarzy  otrzymali ziemię od królów polskich w: Koszołach (w 1711 r.), Ortelu (dawnym Wortelu), Ossowie k. Radzynia Podlaskiego, Wyczółkach, Połoskach, Dąbrowicy, Worońcu (gm. Komarówka Podlaska), Zalutyniu, Kościeniewiczach i Wólce Kościeniewickiej, Trojanowie (gm. Piszczac). 

Zajęciem Tatarów bialskich było nie tylko wojsko. Ze względu na trudną sytuację materialną poszukiwali oni innych źródeł utrzymania. Księgi merkantylne, o których wspomniałem podają, że w celach dochodowych wyznawcy islamu nabywali coraz to nowe nieruchomości, co było również przyczyną licznych migracji tego ludu.

W dostępnej literaturze można dowiedzieć się także o innych profesjach, którymi trudnili się Tatarzy. Jedną z nich była polityka, niejednokrotnie przedstawiciele tego ludu piastowali w tej dziedzinie bardzo wysokie stanowiska, m.in. Maciej Murza Buczacki w 1819 roku był sekretarzem Sejmiku Bialskiego. Jednym z najbardziej znanych Tatarów był Jakub Tarak-Murza Buczacki-dziedzic Małaszewicz Małych, Lebiedziewa i Michałkowa. Był marszałkiem i sędzią pokoju powiatu bialskiego, a w latach 1818-1822 posłem na Sejm Królestwa Polskiego.

Z kolei Samuel Tupalski, urodzony w 1765 roku i mieszkający w Woli Chomejowej w kluczu radzyńskim w obwodzie łukowskim był sędzią pokoju. Następnie został dzierżawcą dóbr Horbowa. Liczne grono przedstawicieli społeczności tatarskiej pracowało  w funkcjonującym od II połowy XVIII wieku urzędzie tabacznym. Warto wskazać kilku Tatarów którzy trudzili się tym zawodem. W 1830 roku strażnikiem tabacznymbył Jan Jasiński, zamieszkały w Dołhobrodach w powiecie włodawskim. Inny Tatar, Samuel Sulewicz, piastował funkcję strażnika dochodów skarbów tabacznych w przygranicznej miejscowości Szostaki. Jako strażnik dochodów tabacznych w Terespolu pracował też Józef Sienkiewicz. W 1828 roku Dominik Józefowicz zajmował posadę podrewizora tabacznego w Łomazach. Z kolei w roku 1834 Sulejman Sienkiewicz był strażnikiem tabacznym w Mierzwicach, w powiecie łosickim. W 1850 Sulejman Sulewicz piastował funkcję dozorcy komory w straży tabacznej w Krzmieniu.

Inną profesją, jaką zajmowali się Tatarzy bialscy, było pełnienie funkcji strażników celnych. W 1820 roku, w miejscowości Pratulin, Aleksander Sulewicz pracował jako pograniczny strażnik celny. Maciej Jabłoński został zatrudniony jako strażnik celny w Dołhobrodach. Z kolei Samuel Józefowicz objął posadę strażnika celno-granicznego w miejscowości Różanka w okręgu włodawskim. W 1840 roku dwudziestoczteroletni Abraham Okmiński był strażnikiem granicznym w miejscowości Orchówek koło Włodawy. Urodzony w 1788 Maciej Jabłoński zatrudnił się jako strażnik celny w miejscowości Samowicze koło Terespola. Inny strażnik graniczny, Stefan Lisowski mieszkał w Kostomłotach. 

Warto przy tym wskazać inne miejscowości gdzie mieszkali Tatarzy, a dotychczas o tym nie wspominano w publikacjach. Aleksander Murza Buczacki, dziedzic Małaszewicz Małych, Lebiedziewa i Zańkowszczyzny zamieszkiwał w Stawkach pow. Włodawski. Blisko niego, w dobrach Suchanie rezydował Mustafa Józefowicz urodzony w 1785 roku.   Sulejman Józefowicz urodzony w 1796 roku  major wojsk cesarstwa rosyjskiego zamieszkiwał Kodeń. Niewątpliwie ciekawostką jest fakt, że Mustafa Józefowicz mieszkał w dobrach Międzyleś. Mustafa Muchla rezydował na włościach na Zalesiu w gminie piszczackiej. Rotmistrz Mustafa Tupalski, urodzony w 1760 roku posiadał dobra w miejscowości Woroniec i Kolembrodach wsi królewskiej. Z kolei urodzony w 1776 roku porucznik Abraham Chalecki zamieszkiwał w miejscowości Dubów.     

Dzięki księgom metrykalnym dowiadujemy się o kolejnych miejscowościach w których mieszkali Tatarzy, ale również o pełnionych przez nich funkcjach i zawodach.  Poszerza to znacznie obszar poszukiwań informacji o tym walecznym ludzie.  Aby szerzej opracować dzieje tej społeczności należy przeprowadzić kolejne poszukiwania źródłowe.



Bibliografia

  1. Akta stanu cywilnego Gminy Mahometańskiej w Studziance za lata 1811-1854, Archiwum Państwowe w Lublinie sygn. 35/1800, mikrofilmy nr 386214-258.
  2. S. Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929, s.125.
  3. A. Kołodziejczyk, Tatarzy regionu bialskopodlaskiego w XVII-XX w. [w:] Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia, pod red. T. Krawczaka
    i T. Wasilewskiego, Biała Podlaska 1990, s. 191-219.
  4. A. Kołodziejczyk, Rozprawy i studia z dziejów Tatarów litewsko-polskich i islamu w Polsce w XVII- XX wieku, Siedlce 1997 s.114-116.
  5. S. Hordejuk, Sytuacja społeczno-zawodowa Tatarów na Południowym Podlasiu w XVII-XX wieku. [w:] ,,Rocznik Tatarów Polskich’’, Gdańsk 2005 t. X, s. 43-57.
  6. Łukasz Węda, Parafia muzułmańska w Studziance-zarys dziejów (1679-1915) [w:] „Radzyński Rocznik Humanistyczny t. V z 2007 Radzyń Podlaski 2007 s. 17-29.

Na fotografii fragment aktu małżeństwa z 1825 kpt. Samuela Januszewskiego, zamieszkałego w mieście rządowym Łomazy. Ze zbiorów AP w Lublinie.

Poprzedni artykułZapamiętany obrazek II
Następny artykułScypion Bielinowicz
Łukasz Węda
Regionalista - związany z rodzinną Studzianką w województwie lubelskim, z zawodu m.in. historyk-archiwista, animator działań społecznych i kulturalnych, doktorant na Uniwersytecie Przyrodniczo-Humanistycznym w Siedlcach, pracownik samorządowy zajmujący się kulturą, sportem i dokumentami, od 2003 roku związany z organizacjami pozarządowymi: aktywny członek Stowarzyszenia Rozwoju Miejscowości Studzianka, członek Klubu Biegacza Biała Biega i Bialskiego Klubu Morsa, działacz społeczny i kulturalny, koordynator i organizator projektów społecznych więcej, autor licznych wniosków aplikacyjnych o fundusze krajowe i unijne, przewodnik po cmentarzu tatarskim w Studziance, założyciel i reżyser kabaretu ZIELAWA 2008-2014,rekrut w grupie rekonstrukcyjnej z czasów epoki napoleońskiej 12 Pułku Piechoty Xięstwa Warszawskiego 4 kompanii fizylierskiej w latach 2007-2012. Redaktor Naczelny kwartalnika "Echo Studzianki", współpracuje z Podlaskim Kwartalnikiem Kulturalnym, Wschodnim Rocznikiem Humanistycznym, Radiem BiPeR, Radiem Lublin, Gościńcem Bialskim, mediami, gminami muzułmańskimi, działaczami tatarskimi, uczestnik i prelegent licznych konferencji naukowych szkoleń oraz paneli dyskusyjnych z zakresu promocji historii i tradycji regionu, autor artykułów publicystycznych, naukowych i publikacji popularnonaukowych, biegacz i maratończyk, pasjonat epoki napoleońskiej i tematyki tatarskiej, prowadzi zajęcia z łucznictwa, interesuje się dziedzictwem kulturowym, turystyką, rękodziełem i ginącymi zawodami, psychologią, literaturą, poezją, sportem głównie zespołowym, bieganiem długodystansowym oraz łucznictwem tradycyjnym, organizator spływów kajakowych, gier terenowych i zawodów biegowych. Swoją wiedzę i doświadczenie zawdzięczam pokoleniu wybitnych ludzi, którzy są dla mnie autorytetami. Nie zapominam skąd pochodzę i w swojej pracy staram się zawsze nawiązywać do korzeni.