„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 10 nosicieli nazwiska Page: 1 w woj. warszawskim, 7 toruńskim i 2 wałbrzyskim; 14 Pagie w woj. toruńskim; 167 Paga, z tego po 2 w woj. bydgoskim i elbląskim, 15 gdańskim; może Pager 1 w woj. wałbrzyskim, 1 Paget w woj. płockim i inne też należą do tej bazy; nadto 22 Pagel: 1 w woj. gdańskim, 3 słupskim; 10 pilskim, 4 katowickim, 3 łódzkim, 1 szczecińskim; 5 Pagiel: 3 w woj. katowickim, 2 słupskim; 3 wtórne modelowe z sufiksem -ski: Pagielski: 2 w woj. sieradzkim i 1 słupskim; 235 spolszczone Pagieła: 5 w woj. elbląskim, 157 bielskim, 37 kieleckim, 26 katowickim; 1 Pagiełła w woj. bielskim, 2 Pagiełka w woj. katowickim z polszczącym przyrostkiem -ka, jak np. Szmytka od dolnoniemieckiego Schmitt „kowal”.
Zestawiłem nazwiska typu Page i Pagel ze względu na podobieństwo fonetyczne. Zresztą przyrostek -ek – teoretycznie rzecz biorąc – mógłby tworzyć nazwisko Pagel od Page. Tak jednak nie jest. Oba typy nazwisk są pochodzenia dolnoniemieckiego: Niemcy mają nazwisko Page i wywodzą je od dolnoniemieckiego rzeczownika Page „koń”. Forma Paga polega na polszczącej wymianie końcowego -e na -a, jak np. z niemieckiego Tasche „teczka, kieszeń” i Liebe „miłość” Kaszubi utworzyli tasza i liba, co oznacza „ukochaną osobę” czy ze zniemczonych nazwisk Maschke z polskiego Masz(e)k (od Macieja), Paschke z Paszek (od Pawła) Maszka, Paszka. Warto dodać, że dzisiejsza wieś Zakrze w powiecie braniewskim nazywała się Pagendorf, a Bagna w powiecie nowogardzkim Pagenkopf z I niemieckim członem Page od omawianego nazwiska.
Warto podkreślić, że określenie koń i jego synonimy często wchodzą do nazw osobowych. W nowo-górno-niemieckiem koń to Pferd, oznaczający najpierw „konia pocztowego”, a potem też „roboczego”. Wyraz zapożyczony został ostatecznie z późnołacińskiego paraveredus „koń zapasowy w zaprzęgu pocztowym” od veredus „koń pocztowy” i „koń używany na polowaniu”, a bezpośrednio ze średnio-dolno-niemieckiego perde, dolnoniemieckiego perd, z czego i kaszubskie përda „koń, co ledwie chodzi” (też „pośladki” i „stare łóżko”). Może do tego rdzenia należą nazwiska Perda 27, jednak spoza Pomorza, i pochodne: Perdach, Perdak, Perdal, Perdał i wiele innych (porównaj 622 nosicieli nazwiska Koń, z czego 1 w woj. bydgoskim, 3 elbląskim, 13 gdańskim, 8 słupskim, 136 tarnobrzeskim, 131 rzeszowskim, po 28 w krakowskim i piotrkowskim, 37 wrocławskim, 34 tarnowskim; 420 Rumak, z tego 2 w woj. elbląskim, 22 gdańskim, 97 rzeszowskim, 49 siedleckim, 30 koszalińskim; 1793 Wałach, z tego 5 w woj. bydgoskim, 7 elbląskim, 18 gdańskim; 787 katowickim, 215 krakowskim, 197 lubelskim).
Onomaści niemieccy podają także nazwiska Pagel, Pägel, Pagels i inne i łączą je z dialektalną niemiecką formą Pagel od imienia Paweł. To twierdzenie niemieckich autorów zyskuje wsparcie w materiale pomorskim. W dolnoniemieckim na Pawła mówiono Pagel, a Paul to Pfuhl, czyli „bagno, kałuża”. I oto wsie Pawłowo i Pawłówko pod Chojnicami po niemiecku nazywane były Gross i Klein Paglau, Pawłówko w gminie Przechlewo nazywało się po niemiecku Pagelkau. Znane też były Pagelkauer Mühle – dziś Kleśnik w powiecie człuchowskim, Pagels Berg – Unińskie Wzgórze w powiecie wolińskim, Pagelsdorf – Pakosław w powiecie koszalińskim, Pagelshof – Ameryka w powiecie ostródzkim, Pagelsland – Bagnica w powiecie sławieńskim.
Członkowie Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych nie zdawali sobie widać sprawy z pochodzenia członu Pagel w tych nazwach, nie oddając go formami pochodnymi od Paweł. A od wersji polskiej imienia Paweł, przejętego z łacińskiego Paulus: paulus „mały”, jak Gaweł z Gaulus, Szaweł z Saulus, pochodzą nazwiska Pawelec, Pawelczyk, Pawłowski, Pawlak, Pawłowicz i wiele innych, niemieckie Pauli z łacińskiego określenia typu Joannes, filius Pauli, jak Philippi, Wilhelmi i inne.
W inwentarzu starostwa bytowskiego z 1747 r. imię Paweł jest często zapisywane Pagel, np. Pagel Labbuhn w Tuchomiu.
Edward Breza
