Historycznie na Pomorzu najwcześniejsze zaświadczenie tego nazwiska pochodzi z protokołu wizytacji duszpasterskich wsi Obozin pod Skarszewami. Pojawia się tam nazwisko: „haereditarium D(omini) Joannis Loka” 1583 r., czyli „dziedzictwo Pana Jana Loka” (forma dopełniacza od Lok czy raczej Lock). Był on ławnikiem tczewskim: scabinus districtus Derschoviensis 1533 r., który ma płytę nagrobną w kościele w Obozinie z napisem: „Nobilis Johannes Lock de Igel obiit anno 1562 r.” (co znaczy „szlachetny Jan Lock z Igieł zmarł w 1562 r.”) . Potem w XVII w. występuje mniszka benedyktynka w klasztorze żarnowieckim Zophia Locowna, gdzie c trzeba czytać jak k, nadto w księdze metrykalnej parafii Reda zapisany jest Adamus Lock 1817 r. i forma wtórna, modelowa utworzona za pomocą przyrostka -owski: Joan Lokowski 1786 r.; w księdze zgonów parafii Lipusz pod Kościerzyną spotykamy wpisy: Jacob Lock – 1869 r. i Marianna Lock – 1870 r.; nazwisko to zanotowane też zostało w księdze parafii Góra pod Wejherowem: Elizabeth Lokowna – 1810 r., trzykrotnie nazwisko Lokowka (nie występujące dziś w „Słowniku nazwisk współcześnie w Polsce używanych”): Marianna Lokowken – 1821 r., Antonius Lokowka, Anna Lokowkowna 1822 r.. Jak więc widać, nazwisko występowało na całym Pomorzu: na Kociewiu, i na południowych, a zwłaszcza północnych Kaszubach. Herbarz A. Bonieckiego (XV, 1912, s.10) podaje, że rodzina pisała się z Igieł (Igły) w powiecie malborskim, wylicza kolejnych przedstawicieli rodziny i informuje, że Łukasz Loka (pisze ich Lokowie, w l. poj. Loka v.(el), czyli Locka) z Igieł otrzymał w 1503 r. zgodę na wykup wsi Szropy w powiecie sztumskim.
Nazwisko to pochodzi od niemieckiego wyrazu, który dziś w niemczyźnie brzmi Locke, czyli lok, kędzior, pukiel włosów. Dawniej zaś oznaczał wiązkę gałązek (Laubbüschel), i wywodzi się ze staro-wysoko-niemieckiego i średnio-wysoko-niemieckiego loc – to samo. R. żeński wytworzył się w nowo-wysoko-niemieckim z l. mnogiej. Nazwisko Lok i jego warianty są więc pochodzenia niemieckiego. Jest co prawda polski wyraz lok, czyli kędzior, pukiel włosów, ale notowany dopiero od XVIII w. w l. mn. jako loki. Było to zapożyczenie z niemieckiego wyrazu, który wyżej omówiliśmy, a nazwisko na Pomorzu notowane jest od XVI w. (nie podaje go „Słownik staropolskich nazw osobowych”). Antroponomasta niemiecki R. Zoder przedkłada kilka propozycji objaśnienia nazwiska niemieckiego Lock, jednak ze znakiem zapytania: 1. od nazw miejscowości tak samo brzmiących, co jednak jest u niego powszechną praktyką (bez uwzględniania czasu powstania miejscowości i nazwiska); 2. a) średnio-wysoko-niemieckiego loc ( z tym właśnie łączę to nazwisko), b) przymiotnika lock w formie obocznej do luck i lück czyli ustępliwy, uległy, delikatny, czego jednak nie znajduję w słownikach niemieckich. Nadto podaje nazwiska Lockemann, Locker i Lockner o innej etymologii. Niemieckie zapisy nazwiska Lock oddawałyby archaiczną postać, Locke nowszą. Uległy one spolszczeniu przez dodanie -a lub wymianę końcowego -e na -a, więc Lock(e) przeszło w Loka, jak Hinze w Hinca, zniemczone postaci Bieschke (od Bieszek z Benedykt), Paschke (od Paszek z Paweł) w Bieszka, Paszka.
Sądzę, że z omówionym nazwiskiem łączyć też można formy występujące w „Słowniku nazwisk współcześnie w Polsce używanych”: Loock 11: 6 w woj. katowickim, 5 olsztyńskim; Look 49: 24 w woj. bydgoskim, 6 gdańskim, 5 szczecińskim, 10 toruńskim. Postaci Luk 22: 8 w woj. warszawskim, 9 lubelskim, 4 suwalskim, 1 zielonogórskim i Luka 164: 2 w woj. bydgoskim, po 1 w elbląskim i słupskim, 97 katowickim, 19 opolskim, 15 olsztyńskim trzeba raczej odnieść do imienia Łukasz, łac. Lucas, niem. Lukas. Odniósłbym do omawianej bazy nazwisko angielskiego filozofa, twórcy empiryzmu: Johna Locke (1632 – 1704).
Semantycznie odpowiednikiem nazwiska Loc jest Kędzior(a) i Kędra, zbliżonym znaczeniowo Kruz(a), Kruż(a), Kraus i Krause oraz łacińskie przydomki Cirrus: cirrus, czyli lok, kędzior, Crispus: crispus, tzn. kędzierzawy, Cincinnus i cincinnatus: cincinnus, tzn. kędzierzawe włosy.
Jest kaszubski homonimiczny wyraz lok w znaczeniu „woda z mięsa i ryb, zwłaszcza ze śledzi,węgorzy i łososi, nasiąknięta solą i tłuszczem” (w Wejherowskiem i w Kartuskiem), wymawiany też lôk (w Puckiem) i laka (na Zaborach), zapożyczony z niem. Lake „solanka, zalewa do peklowania”. Jest to jednak pożyczka późna, nie mogła dać podstawy nazwisku Lok.
Edward Breza
