„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 5 osób noszących nazwisko Bytów: wszystkie w woj. warszawskim; 74 Bytof: 7 w woj. gdańskim, 17 warszawskim, 14 bialskopodlaskim, 9 zielonogórskim, 7 chełmskim, po 5 w woj. szczecińskim i włocławskim; 4 Bytoff w woj. zielonogórskim; 45 Bytow poza Pomorzem: 12 w woj. wrocławskim, 10 zielonogórskim, po 4 w woj. gorzowskim i poznańskim, po 3 w bielskim, legnickim i wałbrzyskim; 1 Bitaw w woj. toruńskim; 11 Bitau: 1 w woj. bydgoskim, 10 toruńskim; 1 Bittau w woj. katowickim; 43 Bytowski: 4 w woj. gdańskim, 9 suwalskim, 8 krakowskim, po 5 w woj. pilskim i wałbrzyskim, 3 zamojskim, po 2 w warszawskim, jeleniogórskim, nowosądeckim, poznańskim, 1 przemyskim; 84 Bitowski poza Pomorzem: 66 w woj. suwalskim, 6 katowickim, 5 warszawskim, 4 jeleniogórskim, 3 ostrołęckim.
Z tych wielu wariantów podstawowe formy to Bytów i Bytow. Bitau i Bittau ujawniają kaszubską wymowę v jako i oraz niemieckie zastąpienie przyrostka -ov- przez -au, jak np. Subkau od Subkowy i Prockau od Prokowo. Przez wygłosowe -aw zapisywano też często zakończenie -ov w pomorskich nazwach miejscowości i nazwiskach od nich pochodzących. Zapisy typu Bytof(f) są fonetyczne (zanik dźwięczności spółgłoski na końcu wyrazu). Nazwiska Bytowski i Bitowski powstały od nazw miejscowości Bytów czy Bytowo za pomocą przyrostka -ski.
Historycznych zaświadczeń omawianych form znalazłem niewiele. Na Pomorzu w 1534 r. w Subkowach w pow. tczewskim zanotowany został Mathias Bitow, a w 1565 r. odnotowani zostali Bytowscy. Nazwisko to pochodzi od nazwy miasta Bytów, zapisywanego od 1321 r. m.in. jako Butow, Bythow w 1474 r., Bütow w 1598 r., Bytowo w latach 1686-1787 i będącego nazwą dzierżawczą od imienia Byt (porównaj w „Słowniku nazwisk”). Pod uwagę wziąść by też można wieś Bytowo w gminie Dobrzany w woj. szczecińskim, notowaną od 1338 r. w formie Butowe, Bütow w 1564 r., Butow w 1618 r., znów Bütow w 1834 r. i dawną wieś Bytowo w pow. oleśnickim, zapisaną ok. 1300 r. jako Bethowo.
Przykłady nazwisk od nazw miast pomorskich nie są wcale rzadkie. Wymieńmy tu nazwiska: Gdynia 134, Gdyński 5, Starogardzki 6, Starogarski 20, Pucki 230, Puckowski 91, Putzig 18, Tczewski 1, Konitzer 47, Malborski 49, Elbing 39, Elbinger 2, Elbingier 1, Elbiński 35, Gdański 312. W świetle tego materiału nie powinno nas dziwić nazwisko typu Bytów i Bytowski.
Edward Breza
