Nazwisko Bigus znane jest głównie w dawnych powiatach kartuskim, kościerskim i bytowskim. Notowane jest od XVII w. Dawniej występowało w postaci Bigos. Tak np. Maciej Bigos w 1664 r. wymieniony został jako właściciel identycznie brzmiącego pustkowia Bigos (dziś nie istniejącego) pod Turzonką koło Kalisza w powiecie kościerskim. Podobnie ks. A. Mańkowski, historyk i prezes Towarzystwa Naukowego w Toruniu, zaświadcza, że nazwisko Bigos znajdował w księgach parafialnych z XVII w. na Kaszubach i w Sztumskiem. W Księdze Szkaplerza św. parafii Ugoszcz w 1823 r. zanotowana została Ewa Bigusowa.
Pierwotna postać nazwiska Bigos pokazuje nam jednocześnie jego pochodzenie. Jest to więc nazwisko od ulubionej przez kogoś potrawy. Nazwiska od potraw i napojów są częstym zjawiskiem w różnych językach. Dla poparcia tej myśli wymieńmy choćby nazwiska polskie: Kiełbasa, Żur, Kiesiel, Piwo, Piwko (to ostatnie wielokrotnie wspominane w Kościerzynie w XVI w.), Miód, Mięso. Tak więc nazwisko Bigos pochodzi od wyrazu pospolitego bigos, zapożyczonego przez Polaków od Niemców w XVI w., a pochodzącego od niemieckiego rzeczownika Beiguss o znaczeniu „sos”. W polszczyźnie bigos odnoszono przede wszystkim do „kawałków posiekanego mięsa”, potem w przenośni oznaczał także „zamęt, zamieszanie”, co przetrwało do dziś w zwrocie „narobić” lub „nawarzyć bigosu”, czyli sprawić wiele kłopotu. Dziś bigos, jak wiadomo, to potrawa z kapusty i kawałków kiełbasy lub mięsa.
Ks. B. Sychta rzeczownika bigos nie odnotował w swoim „Słowniku gwar kaszubskich”, znam jednak ten wyraz w postaci bigus i oznacza on, przynajmniej na południu Kaszub, „drobno posiekane i usmożone podroby owcze, baranie lub cielęce”. Tak więc kaszubski bigus jest bliższy niemieckiemu oryginału Beiguss. Nazwisko Bigus na Kaszubach identycznie brzmi zatem z wyrazem pospolitym bigus.
Wspomniałem już, że Bigos w XVII w. był też nazwą osady. Również pod Kościerzyną w II połowie XVII w. odnotowane zostało wybudowanie Biguszewo; część wsi Konarzyny pod Starą Kiszewą nazywała się, jak zaświadcza wspomniany wyżej ks. Mańkowski, Dobry Bigus; również pod Sulęczynem jest wybudowanie Bigusewo, podawane w źródłach niekiedy w postaci Biguszewo lub Bigoszewo. Wszystko są to osady od nazwiska Bigos, Bigus czy Bigosz. Nazwa miejscowości Biguszewo czy Bigoszewo potwierdza właśnie takie postaci tego nazwiska na Kaszubach.
„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 1374 obywateli noszących nazwisko Bigus, z tego 784 w woj. gdańskim, 169 słupskim; 3 Bigusz po jednym w woj. kieleckim, siedleckim i zamojskim; 3 Biguś; 2370 Bigos, z tego 33 w woj. bydgoskim, 31 gdańskim; 13 Bigosz; 64 Bigoś, z tego 7 w woj. bydgoskim i 2 gdańskim; 23 Biguszewski; 387 Bigosiński, z tego 27 w woj. bydgoskim, 10 gdańskim, 6 Bigoszewicz w woj. warszawskim; 231 Bigoszewski, z tego 24 w woj. bydgoskim, 11 gdańskim; 8 Bigoszyński, z tego 3 w woj. warszawskim, 5 radomskim.
Edward Breza
