[ Trójca
TRÓJCA [Troyca, Troycza – klucz rybotycki]
Słownik geograficzny nazw miejscowości Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa 1880-1902:
Wieś, powiat dobromilski 21 km. na pn. zach. od Dobromila, 8 km. od Birczy ( sąd powiatowy, urząd pocztowy i telegraf). Na pn. Łodzinka Górna i Dolna, na wsch. Posada Rybotycka i Borysławka, na pd. Jamna Dolna i Grąziowa, na zach. Łomna i Krajna. Przez wieś płynie Wiar, wchodzący do Posady Rybotyckiej. Z wielu drobnych dopływów znaczniejszy potok Jamninka. Zabudowania wiejskie leżały na lewym brzegu Wiaru. We wschodniej stronie wsi wzgórze Kamionka(490 m.), a na pn. zach. Jaworów (500 m.). Własność większa ma roli ornej 346, łąk i ogrodów 88, pastwisk 28, lasu 641 mr., własność mniejsza ma roli ornej 603, łąk i ogrodów 80, pastwisk 76, lasów 144 mr. W 1880 roku było 64 domów, 414 mk. W gminie, 3 domy, 23 mk. na obszarze dworskim. Parafia rzkat. w Rybotyczach, grkat. w miejscu. Do parafii należą Jamna Dolna i Górna. We wsi cerkiew pod wezwaniem św. Trójcy, tartak o jednym gatrze i pile zwyczajnej, produkujący rocznie do 186 mt. lub desek, łat i brusów”.
Osada, wieś o bardzo bogatej i długiej historii, sięgającej XIV wieku, a zakończonej definitywnie w latach 70-tych XX wieku. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z 1367 roku, kiedy to weszła w skład dóbr rybotyckich. Istniała najpewniej już wcześniej, usytuowana u wylotu doliny Jamny, przy klasztorze św. Trójcy, od której wzięła nazwę. W źródłach bardzo często wymieniana jest z Jamną Dolną. Należała ona do grupy osad zakładanych na prawie wołoskim w dorzeczu Wiaru. Na skutek słabego zaludnienia, początkowo kilka osad miało wspólnego kniazia. Tak też było od 1505 do 1532 w Trójcy i Jamnej. W 1532 roku w Trójcy odnotowano istnienie czterech dworzyszcz [w Jamnej tylko dwóch], młyna, popostwa oraz sołtysa na jednym dworzyszczu. Badacz regionu Krzysztof Wolski stwierdził, iż ówczesna szata roślinna tego terenu różniła się niewiele od obecnej. Należy tylko przypuszczać, iż większy udział miały drzewa liściaste. Były to miejsca wypasu świń, obfitujące w dąb, cisy, grab, buk i jodłę, a o drzewostan dbali kniaziowie i sołtysi.
Gdy w r.1443 doszło do podziału dóbr Rybotyckich między czterech braci: Waszka, Jana, Jerzego i Aleksandra, Rybotycze z całym górnym dorzeczem Wiaru, z używalnością puszcz koło Rybotycz i Świętej Trójcy i prawem połowu ryb, utrzymał Waszko Rybotycki, piastujący przez 8 lat urząd sędziego ziemskiego przemyskiego, a potem jego syn Jan. Znaczne dochody rodowi przynosiła luźna ludność puszczańska, zajmująca się hodowlą i wypasem trzody, stanowiąca później trzon osad pasterskich Jamnej, Łomnej, Grąziowej. W tym też czasie Waszko, czołowy przedstawiciel rodu i jego bracia wracają na obrządek łaciński, z wyjątkiem najstarszego Iwana i uboższych krewnych Radkiewiczów. Jan Rybotycki, syn nieżyjącego już wtedy Stanisława, w roku 1467 zajmuje w lasach 26 wieprzy wypasanych w sąsiednich lasach królewskich[Jamna Górna], a także napada tej samej zimy z „w dwudziestu szlachty i pięćdziesięciu chłopów na stado trzystu wieprzy, pędzonych z lasów królewskich z Makowej do Przemyśla.
W osiemdziesiątych latach XV wieku okoliczne wsie Rybotycz, m.in. Trójca były już osadami zasiedziałymi i zagospodarowanymi, z wyjątkiem południowej części Jamny Dolnej. Rybotyccy otaczali się i ściągali do miasteczka Rybotycze ludność polską, stąd być może nieliczni rzymscy katolicy zamieszkujący i Trójcę. Krzysztof Wolski szacuje, iż pod koniec XV wieku zamieszkiwało ją 90 osób. Koniec XV i początek XVI wieku to okres ogromnych zniszczeń i spustoszeń jakie pociągały za sobą wojny wołosko-tureckie. Rafał Rybotycki zmuszony został do zastawu, a następnie sprzedaży klucza. 9.11.1500 roku zastawia za sumę 20 grzywien Jamnę i Trójcę swemu szwagrowi Janowi Dzieduszyckiemu, a w 1505 roku właścicielami są już Stanisław i Rafał Kormaniccy.
Dwór obronny z XVI-XVII wieku, usytuowany był na południowym krańcu wsi, przy drodze do Jamnej. [Śladów można tam szukać jeszcze dziś]. Mury były świadkiem wielu tragedii i okrucieństw. Około 1640 roku była to siedziba znanego warchoła Mikołaja Ossolińskiego. Skupił on wokół siebie liczną „kompaniję” podobnych sobie zabijaków i najeżdżał okoliczne wsie, dwory, sąsiadów. W zamku tym więził swoich przeciwników, a także drugą żonę, Katarzynę ze Starołęskich.
Cerkiew usytuowana była na wzgórzu, wieś rozciągała się poniżej, w dolinie. Do 1972 roku istniała jeszcze cerkiew parafialna z 1763 roku, nie używana od 1947, jednakże często odwiedzana przez byłych mieszkańców. Denerwowało to gości ośrodka rządowego i w roku 1972, na osobiste polecenie ówczesnego premiera Piotra Jaroszewicza, została rozebrana, a otaczający ją cmentarz rozjechano spychaczem. Do dziś pozostała po wsi tylko przydrożna kapliczka.
Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. ¬ródła dziejowe. Wyd. Z. Budzyński i K. Przyboś. Rzeszów 1997 T.1 cz.1-4:
Rej.pob.1628 s. LXII wymieniona w kluczu rybotyckim
s.8 j. w.
s.72: Troyca: de laneis 4 per gr 30; pop de synagoga fl.2; taberna annualis gr 12; molendinum korecznik 2 rotarum per gr 12 7/21/0[7/6/0]
[łanów 4, pop i cerkiew, karczma, młyn dwukołowy]
Rej.pob.1651 s.53: de laneis 2 per gr 30; sinagoga libera; taberna annualis gr 12; molendinum
korecznik annuali 2 rotharum gr 24; lanei 2 per Cosacos desolate et abiurati 3/6/0
[2 łany, cerkiew, karczma, młyn dwukołowy, 2 łany zwolnione od podatku zniszczone przez Kozaków]]
Rej.pob.1658
s.87 [k.18] Jamna et Troyca: Ossolinski: de laneis 3 per gr 30; taberna annualis gr 12; molendinum korecznik annuale 2 rotarum per gr 12 4/6/0
Lanei vero 4 ante advocatiali, laneus 1; hortulani in agris 4 desolati et abiurati
5/24/0
Rej.pogł.1674 s.61 wymieniona w kluczu rybotyckim, własność Stanisława Sicińskiego.
s.101: a personis subditorum utriusque sexus cum popone n[ume]ro septem In summa fl. 15/0
Opis jak Jamna.
Parochusi:
[1795] Michał Sapiński
[1802] Gregorius Podlaszecki
[1828]-1865+Bazyli Podlaszecki, żona Maria
1865-1866 Józef Ludkiewicz, adm.
1866-1896+ Jan Tarnawski
1896-1898 Leon Kałużniacki, adm.
1898-1901+ Iwan F. Holijan
1901 Michał Mostowicz, adm.
1901-1931 Wasyl Bałko
1931-[1939] Iwan Czołowicz
Wikariusze:
1874-1876 Wasyl Metyk
1880-1883 Piotr Tustanowicz
1883-1884 Michał Handjak
1884-1885 Seweryn Korosteński
1894-1896 Leon Kałużniacki
1929-1931 Mikołąj Liskiewicz
„Rok 1846 w Galicji. Materiały źródłowe”. Warszawa 1958 BN sygn.179553
Ludność 364, ziemie dworskie ogółem 1103, role 346, łąki i ogrody 88, pastwiska 28, lasy 641. Właściciel Antoni Tyszkowski..
Ziemie chłopskie ogółem 903, role 603, łąki i ogrody 80, pastwiska 76, lasy 144.
EMIGRACJA 1892-1924:
Cebeńko Paweł, Ruthenian, lat 35, ur.1878, żonaty, 8.07.1913, Alice, NY
Cebeńko Michał, Ruthenian, lat 26, ur.1886, kawaler, 17.03.1912, Main, NY
Dubczak Mikołaj, Ruthenian, lat 17, 1891, kawaler, 17.04.1908, Kaiserin Auguste Victoria,
Fedenyszyn Onufry, Ruthenian, lat 38, ur.1876, żonaty, 1.04.1914, Kaiser Wilhelm II, NY
Fedenyszyn Onufry, Ruthenian, lat 37, ur.1875, żonaty, 9.04.1912, Kronprinz Wilhelm
Ferbotnik Maria, Polka, lat 37, ur.1877, mężatka, 27.01.1914, Georg Washington, NY
Ferbotnik Jan, lat 1, 1913
Ferbotnik Michał, lat 4, 1910
Hnatyszyn Demian, Ruthenian, lat 34, ur.1878, żonaty, 30.05.1912, President Lincoln
Hnatyszyn Hnat, Ruthenian, lat 33, ur.1878, żonaty, 11.03.1911, Kaiserin Auguste Victoria
Mielniczek/Melniczek Anna, Ruthenian, lat 25, ur.1888, panna, 21.10.1913, Kronprinz Wilhelm, NY
Nemiec Józef, lat 1, ur.1907
Nemiec Katarzyna, Ruthenian, lat 23, ur.1885, mężatka, 27.07.1908, Martha Washington, NY
Oreszczuk Dmytro, Ruthenian, lat 19, ur.1893, kawaler, 16.11.1912, Ameryka, NY
Oreszczuk Fedio, Ruthenian, lat 38, ur.1874, wdowiec, 16.11.1912, Ameryka, NY.
Księga adresowa 1929 :
cieśle: Wojtowicz
