„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 1209 nosicieli nazwiska Polcyn, z tego 152 w woj. bydgoskim, 31 gdańskim, 3 słupskim; poza Pomorzem najwięcej, 340, w woj. pilskim, 46 toruńskim, 30 katowickim; 82 Polzin, z tego 13 w woj. bydgoskim, 1 gdańskim, 5 słupskim; poza Pomorzem 35 w woj. pilskim, 12 toruńskim, 10 poznańskim; 12 Polcin: po 2 w woj. bydgoskim i elbląskim, 7 pilskim, 1 wrocławskim; 1 Połcyn w woj. poznańskim; 1 z wtórnym -m; Polcym w woj. pilskim; 1 wtórne modelowe z przyrostkiem -ski: Polcińska w woj. ostrołęckim (choć może to być zniemczona forma nazwiska Połczyński od Półczna w powiecie bytowskim).
Historycznie omawiane nazwisko w wersji Poltzien, gdzie i zapisano na wzór niemieckiego -ie-: Poltzin i spolszczonej Połcin, utrwalone zostało na Ziemi Bytowskiej w XVII i XVIII w. we wsiach Jutrzenka, Mądrzechowo, Struszewo, Osieki, Sierżenko w tamtejszych inwentarzach, a przypomniane przez prof. Gerarda Labudę. Najwcześniejszy spolszczony zapis pochodzi z Jutrzenki z 1638 r.: Tomasz Połcin. Następne pochodzą z fragmentów inwentarza bytowskiego z lat 1747-1748, już zniemczone, gdzie interesujące nas nazwisko występuje w podwójnej wersji Poltzin i Poltzien: Adam Poltzien i tenże Poltzin ze Struszewa; z tej wsi także Greger Poltzien i Poltzin, Jürgen Poltzien; z Jutrzenki: Hans Poltzin; z Sierżenka: Matth[ias] Poltzin; z Osiek: Jacob Poltzin i Simon Poltzien; z Mądrzechowa: Martin Poltzien i Poltzin bez imienia.
Również często zapisywane było interesujące nas nazwisko w Księdze obywateli Chojnic: w 1553 r. zapisany został Jakob Pollizien (też Polzien), w 1580 r. Gorgen Polliczien, sukiennik (Tuchmacher), syn mieszczanina (Bürgersohn), trzykrotnie wpisany został Simon Andreas Poltzin w 1648 r., 1675 r. i 1706 r., szewc (Schuhmacher, Schuster), syn mieszczanina, potem ławnik (Schöppe), scholarcha i burmistrz, przybyły z Bytowa i w 1723 r. Matthias Poltzin, kapelusznik (Hutmacher), też przybyły z Bytowa. Nazwisko to nosi ks. infułat Bernard Polzin, ur. w 1914 r. i przybyły do Gdańska z Torunia. Jest to niewątpliwie nazwisko odmiejscowe, wywodzące się od nazwy współczesnego miasta Połczyn Zdrój w powiecie białogardzkim, zwanego po niemiecku Bad Polzin, notowanego od 1304 r. jako Poltsin, Poltzin w 1337 r., Polczin w 1433 r., później Polzin, Poltzin w 1780 r., Polzin w 1804 r. i objaśnianego przez onomastów jako nazwa dzierżawcza od imienia Połk wywodzącego się ze Świętopołk lub Świętopełk. „Słownik staropolskich nazw osobowych” notuje nazwisko Połczyn z 1424 r. ze Śląska, jednak ze znakiem zapytania jako formę niepewną, zapisane źródłowo Nickel (zdrobnienie od Nicolaus, czyli Mikołaj), Birken Polczsins. Nie ujęły go w opracowaniu staropolskich nazw osobowych od nazw miejscowości Z. Kaleta ze współautorkami. Współczesne formy nazwiska powtarzają jakby zapisy historyczne miasta (najprawdopodobniej już w XIV w.) Połczyn. Jest co prawda wieś Połczyno pod Puckiem, ale jej zapisy nie są tak zbieżne z omawianym nazwiskiem, jak Połczyn spod Białogardu. Stanisław Rospond podaje dla Połczyna pod Puckiem zapis Poltzin z 1378 r., nie znany jednak monografii Jerzego Tredera, gdzie pierwsze zaświadczenie w postaci Polczyn jest z 1395 r., później Pelczino z 1565 r., Palczino z 1570 r., Poltzin z mapy Schröttera z końca XVIII w. Niemcy też pisali Polzin. J. Treder interpretuje tę formę jako nazwę dzierżawczą z przyrostkiem -ino od nazwy osobowej Pełk lub Połk. Za związkiem nazwiska Polcyn i jego wariantów z miastem Połczynem przemawia i ta okoliczność, że omawiane nazwisko nie występuje na północnych Kaszubach, ani w Kartuskiem czy Kościerskiem, tylko na Ziemi Bytowskiej i w Chojnicach, a więc bliżej Pomorza Środkowego. Onomaści niemieccy wywodzą również nazwisko Polzin z Połczyna pod Białogardem lub Polzien od jakiejś miejscowości z Pomorza.
Pomorscy Półczyńscy, pisani też Połczyński, Pułczyński i Puczyński wywodzą się ze wsi Półczno w powiecie bytowskim. Nosili przydomki Babka, Henig, Janta, Mądry, Piech lub Pioch, Piersza lub Pierzcha, zniemczony Pirch, Wolf. Wydali oni znamienitych ludzi, z których najbardziej znani to Roman Teodor Stanisław Janta-Połczyński (1849-1916), poseł w parlamencie pruskim, i Roman Mieczysław Janta-Połczyński (1891-1984), ziemianin i działacz społeczny, obaj rodem z Wielkopolski, dokąd rodzina się przeniosła. Nazwa wsi Półczno pochodzi od wyrazu półka w przenośnym topograficznym znaczeniu „występ skalny”.
Nazwiska Polcyn i jego wariantów nie można wiązać z osadą Połczyno, po niemiecku Gustava, w powiecie myśliborskim, bo miejscowość ta nie ma historycznych zaświadczeń i nie została ujęta w opracowaniu E. Rzetelskiej-Feleszko i J. Dumy.
Zbliżonymi fonetycznie nazwiskami do omówionych są odnotowane w „Słowniku nazwisk współcześnie w Polsce używanych”: I grupa – 15 Poltz: 9 w woj. łódzkim, 5 poznańskim, 1 pilskim; 2 Połcz: po 1 w woj. bielskim i poznańskim: II grupa – 11 Polcik: 9 w woj. katowickim, po 1 w woj. kieleckim i krośnieńskim i pochodne Polcikiewicz: 4 w woj. kieleckim; 3 Polcoch: 1 w woj. warszawskim, 2 bielskim; 1 Polcuch w woj. łódzkim; 58 Polec, z tego 20 w woj. gdańskim, 3 bydgoskim; 82 Polech, z tego 4 w woj. elbląskim; nadto 12 Polzer poza Pomorzem; 7 Polzenius, z tego 5 w woj. słupskim, 2 łódzkim; 2 Polzeniusz w woj. częstochowskim; 1 Polzner w woj. opolskim. Onomaści niemieccy: i M. Gottschald i R. Zoder wywodzą nazwisko Polz od nazwy miejscowości Polz w Meklemburgii w powiecie Ludwigslust, bądź od Polic, ewentualnie od średnio-wysoko-niemieckiego Bolz, które rozwinęło się w nowo-wysoko-niemieckie Bolz lub Bolzen: 1. „trzpień, sworzeń”, 2. „dusza w żelazku”, 3. „strzała z łuku, pocisk” (historyczne). Nazwiska z grupy II to na pewno pierwotne zdrobnienia imienne, które stały się nazwiskami od imion pełnych Leopold (porównaj dzisiejsze imię Poldzik lub Polcik, Hipolit czy Apoloniusz). M. Malec podaje zdrobnione imię Polit, notowane w Polsce m.in. na Pomorzu w XV w. Żeby uprawdopodobnić podaną etymologię nazwiska Polcyn i wariantów, wspomnijmy, że od pobliskiej wsi Pobądz pod Białogardem pochodzi nazwisko pisane Pubant, Pubanz i podobne, z lęborskiego Maszewa (Wielkiego) Massow(a), ze słupskich wsi Stojęcino i Sycewice, zniemczonych Stojentin i Zitzewitz takież nazwiska oraz wiele innych.
Edward Breza
