„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 27 nosicieli nazwiska Palberg: 12 w woj. bydgoskim, 6 elbląskim, 5 gdańskim, 1 opolskim, 3 poznańskim i 6 Palbach: 4 w woj. gdańskim i 2 słupskim.
Historycznie nazwisko Palberg wystąpiło na Pomorzu Gdańskim w II poł. XVIII w. W katastrze frydrycjańskim w 1773 r. odnotowane zostało wybudowanie (przysiółek) Palberg pod Stężycą w powiecie kartuskim, gdzie mieszkał dzierżawca Christian Palberg. On więc był tzw. eponimem dla tej miejscowości, która od XX w. zapisywana była jako Delowo lub Delewo. Okoliczni Kaszubi wymawiali tę nazwę Dylewo przez skojarzenie z rzeczownikiem dyl „deska”. De facto nazwa pochodzi od nazwiska Thiel, Diel (będącego zdrobnionym imieniem od starogermańskiego Thilo, opartego na bazie diet, czyli „lud”). ¬ródła wskazują też na inne ślady występowania interesującego nas nazwiska. Np. Christoff Palberg w 1773 r. był pasterzem w Gołczewie w gminie Parchowo, a w Owczarni pod Sławkami w gminie Somonino mieszkał ewangelik Palberg. W księdze chrztów parafii Ugoszcz utrwalony został 2 razy Jacobus Palbarch z Osławy Dąbrowy – w 1772 i 1774 r., dwukrotnie też Michael Palbarch z Półczna w 1772 r., 3 razy Jacobus Palbarch ze Studzienic w 1777, 1780 i 1785 r. i raz Jacobus Palbork z Przewoza w 1787 r. Ostatnie przykłady dowodzą, że w nazwisku człon -berg ulegał spolszczeniu do -barch lub -bork, jak np. w Szymbarku z Schönberg czy Malbork z Marienburg (-burg przechodziło w -bork). Nazwisko Palberg zanotowane zostało też w księdze metrykalnej parafii Lipusz pod Kościerzyną w 1841 r.: Mathias Palberg; w księdze zgonów parafii Sierakowice w 1827 r. znalazł się Johan Palmberg, a więc nazwisko zbliżone fonetycznie, ale etymologicznie różne (porównaj 13 nosicieli nazwiska Palmberg w woj. opolskim).
Palberg pochodzi od jakiejś nazwy terenowej, prawdopodobnie góry tak nazywanej. Jest to nazwa dwuczłonowa: w I członie występuje rzeczownik dolnoniemiecki Pahl, zapisany fonetycznie Pal, odpowiadający nowo-wysoko-niemieckiemu Pfahl „słup, kół, pal”. Dodać trzeba, że polski wyraz pal zapożyczyliśmy właśnie od średnio-dolno-niemieckiego pal, a do niemczyzny ta forma przeszła z łacińskiego palus „słup”. I tu więc łacina okazała się wspólnym źródłem dla Niemców i Polaków, podobnie jak np. w wyrazach grosz po polsku i Groschen po niemiecku. Nazwa Palberg zawiera w II członie rzeczownik niemiecki Berg „góra”. Chodziło tu widać o jakieś umocnienie na górze nazwanej Palberg. Tak też Niemcy rozumieli omawiane wybudowanie w okresie pruskim, nazywając je Festung, czyli twierdza.
Nazwisko Palbach odnoszone było do jakiegoś potoku, a więc pochodzi od określenia topograficznego. Człon I Pal- już rozumiemy, a II Bach pochodzi od rzeczownika Bach „potok”. Zauważmy, że rzeczownik pal i jego synonimy słup oraz kół często występują w nazwach własnych. „Słownik nazwisk” notuje 595 osób o nazwisku Pal, z tego 23 w woj. bydgoskim, 7 elbląskim, 35 gdańskim, 6 słupskim; w wersji górnoniemieckiej, zapisanej fonetycznie Pfal 10: 6 w woj. gorzowskim, 4 pilskim, w postaci dolnoniemieckiej Pahl 114, z tego 11 w woj. bydgoskim, 3 gdańskim; pochodne Pahlke 11: 8 w woj. bydgoskim, 3 gdańskim; Słup 64 poza Pomorzem, w tym 54 w woj. krakowskim, i złożone Słup-Libertowski 15: 2 w woj. elbląskim, 13 gdańskim; Słup-Ostrawski 20: 8 w woj. bielskim, 7 katowickim, 5 poznańskim; Słup-Ostrowski 7: 1 w woj. bielskim, 5 katowickim, 1 poznańskim, też wiele pochodnych, jak Słupek 1146 i pochodne Stołpiak 57, z tego 3 w woj. gdańskim; Stołpiec 40 poza Pomorzem (porównaj też liczne miejscowości Słup w Polsce). Pochodne Palski od Pal notowane było w katastrze frydrycjańskim w 1773 r. w Nowym Bukowcu pod Starą Kiszewą w powiecie koącierskim: Joh(ann) Palski i Johann Palkowski w Szczodrowie pod Skarszewami od Pal(e)k czy Pal(i)k. Że rzeki i wody umacniano słupami, palami, dowodzi np. nazwa rzeki Słupia od słup, kaszubskie stołp, z czego niemiecka nazwa Słupska – Stolp, oraz nazwa miasta Kołobrzeg z I członem kół. Pamiętamy, że Bolesław Chrobry umacniał brzegi Bałtyku palisadami. Niektórzy wczesnochrześcijańscy mnisi upodobali sobie życie na słupach, zwane styliktyzmem (od gr. stylos „słup”); najsłynniejszym był św. Szymon Słupnik, czyli Stylita, zmarły w 459 r. Wymienione wyżej nazwisko Palmberg zawiera w I członie niemiecki rzeczownik Palme „palma”, zapożyczony tak jak i polski palma z łacińskiego oznaczającego dłoń. Potem przez podobieństwo liście palmowych do rozpostartej dłoni wzieła się też palma w znaczeniu drzewa czy później jeszcze „gałązki palmy i winorośli” jako symbol zwycięstwa i wreszcie samego zwycięstwa oraz nagrody za zwycięstwo.
Edward Breza
