Nazwisko Mielewczyk typowe jest dla okręgu kartuskiego, tu też najwcześniej było notowane. Za chwilę okaże się, że jest to nazwisko specyficznie kaszubskie. Metrykalne księgi kościelne parafii Sierakowice potwierdzają to nazwisko w XVIII i XIX w., a księga parafii Chmielno w XIX w. Na Ziemi Bytowskiej nazwisko notowane jest pod koniec XIX w. w metrykalnych księgach parafii Ugoszcz: w księdze chrztów Marianna Mielewczykowa 1791 r. w Ugoszczy, Jacobus Mielewczyk 1769 r. w Rabacinie, Jacobus et Margaritha Mielewczykowie 1775 r. z Czarnej Dąbrowy i wiele innych. W wersji Milewczyk pojawia się to nazwisko w księdze ślubów tej parafii: Marianna Milewczik de Klonczno 1797 r., Marianna Milewczykowa de Ugoszcz 1792 r. i w księdze zgonów np. 1783 r. Magdalena filia Jacobi Lilewczik z Czarnej Dąbrowy.
Jest to kaszubskie nazwisko odzawodowe. Ks. Bernard Sychta podaje wyraz pospolity mieléwczik o znaczeniu „pomocnik młynarza, młynarczyk”. W innych rejonach Polski wyraz nie znany, a i u Kaszubów wychodzący z użycia. Tylko właśnie kaszubskie nazwisko Mielewczyk dowodził jego istnienia. O tym, że to pomocnik młynarza, a nie sam młynarz, świadczy końcowe -czyk, jak w rzeczownikach bednarczyk, stolarczyk, ślusarczyk, oznaczajacych kolejno pomocnika bednarza, stolarza i ślusarza.
Młynarz w dawnej Polsce był zawodem częstym, bo i różne mieliśmy młyny, jak papierniczy, tartak, folusz (do spilśniania sukna), słodowy, prochowy, rudny i zbożowy. Tych ostatnich było szczególnie dużo. Dlatego na młynarza istniało wiele określeń. Obok młynarza, mielewczyka był też mielnik i mielak. I te wyrazy tkwią w dzisiejszych nazwiskach Mielnik i we wschodnim Mielnikow bądź Melnikow. Na Pomorzu wyraz „młyński” też oznaczał młynarza, dziś mamy częste nazwisko Młyński na środkowych i w południowych Kaszubach oraz na Kociewiu. Młyński wymawiany był po kaszubsku także muński i stąd w Kartuskiem mamy dziś nazwisko Muński.
Dodać trzeba, że na Pomorzu częste są nazwiska: górnoniemieckie Müller, dolnoniemieckie spolszczone Meller, Miller i podobnie pisane. Wszystkie one wzięły początek od zawodu młynarza, jako że po niemiecku Müller to młynarz, może też z ang. miller – „młynarz”. Część z tych nazwisk może być tłumaczeniem polskich nazwisk typu Młynarz i Młynarczyk bądź Mielnik lub też kaszubskiego Mielewczyk. W dolnoniemieckim młynarz to Möller, stąd nazwiska Moller, Moler, po łacinie molitor i też takie nazwisko, rdzeń to więc indoeuropejski.
„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 2980 obywateli noszących nazwisko Mielewczyk, z tego 1815 w woj. gdańskim, 878 słupskim; 32 Mielewczik, z tego 13 w woj. gdańskim, 18 słupskim; 682 Milewczyk, z tego 430 w woj. gdańskim i 138 słupskim. Ten ostatni wariant, tzn. Milewczyk, powstał wskutek odczytania polskiego nagłosu Mie- jako Mi- przez Niemców. Samo nazwisko Młynarz spotykamy u 919 obywateli, z tego 4 w woj. gdańskim, 23 słupskim; Młyński 2430, z tego 730 w woj. gdańskim i 225 słupskim; wariant Muński 140, z tego 112 w woj. gdańskim, 23 słupskim; Munski 11 w woj. gdańskim.
Łaciński odpowiednik Molitor wystąpił u 125 obywateli poza Pomorzem, w formie dopełniacza Molitoris u 40 poza Pomorzem i w pisowni polskiej Molitorys u 33, też poza Pomorzem.
Górnoniemiecką postać Müller odnotował „Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” u 1816 obywateli, z tego 326 w woj. gdańskim i 41 słupskim; w wariancie Muller u 146, z tego 31 w woj. gdańskim; Müler 23, z tego 3 w woj. gdańskim; Müllert 8; Mueller 967, z tego 223 w woj. gdańskim, 6 słupskim; Mueler 48, z tego 9 w gdańskim. Dolnoniemiecką postać Möller u 41, z tego 20 w woj. gdańskim; w tradycyjnym zapisie ö jako oe u 2 Moeler w woj. gdańskim; z pominięciem diakrytyku (Umlautu) Moller 50, z tego 10 w woj. gdańskim, 1 słupskim; Moler 1 w woj. katowickim oraz 27 Molerus poza Pomorzem od dolnoniemieckiego Möllerhus (etymologicznie „dom młynarza”), a realnie „młyn”, porównaj nazwiska etymologicznie polskie: Młynek 1990, z tego 42 w woj. gdańskim, 34 słupskim, Młynik 222, z tego 29 w woj. gdańskim, 3 słupskim, od rzeczowników młynek, młynik, czyli „mały młyn’. Oryginalną postać angielską lub spolszczoną z niemieckiego Müller spotykamy w nazwiskach Miller 6221, z tego 327 w woj. gdańskim, 53 słupskim; Miler 4216, 597 w woj. gdańskim, 53 słupskim; Millert 5 w woj. poznańskim. Spolszczoną postać Meller widzimy u 3140 obywateli, z tego 398 w woj. gdańskim, 63 słupskim; Meler 1006, z tego 89 w woj. gdańskim, 26 słupskim. Postać wschodniopolską (przyjętą z języków wschodniosłowiańskich) dostrzegamy w nazwisku Melnik 302, z tego 14 w woj. gdańskim – porównaj odpowiednik polski Mielnik 3801, z tego 102 w woj. gdańskim, 96 słupskim i czysto ukraińskich Melnyk 274, z tego 11 w woj. gdańskim, 8 słupskim oraz pochodne Melnyczek, Melnyczuk, Melnyczenko. Form związanych z zawodem młynarza znalazłoby się więcej, choć pomijałem tu z reguły nazwisko pochodne od podstawowego określenia młynarza.
Ponieważ przytoczyłem tyle nazwisk pochodzących od nazw zawodu młynarz, wypada je jeszcze historycznie udokumentować. „Słownik staropolskich nazw osobowych” notuje Młynarz od 1449 r., pochodne Młynarek od 1447 r., Młynarczyk od 1469 r., Młynek od 1370 r., Młyniec od 1420 r., Młyński od 1390 r., Mielnik od 1369 r., Moler od 1398 r.
Na Pomorzu w 1582 r. w Subkowach notowany był Aleksander Mlinarz, w 1662 r. w Kozłowie w powiecie świeckim Jagnieszka Młynarka, w księdze metrykalnej parafii Strzepcz w 1722 r. Jacobus Młynarz, Młynarczyk tamże w 1713 r.; w 1664 r. Stanisław Mielewczyk, smolarz w Paczewie pod Sierakowicami, Mathes Milewtzig w Gowidlinie, Josef Milewtzig w Kamienicy Szlacheckiej, Michael Milewtzig w Łyśniewie, Woitek Milewtzik w Paczewie, Martin Milewtzick w Skrzeszewie, gm. Sierakowice. Zapisy niemieckie oddają kaszubską formę w przybliżeniu. Piotr Młyński był w 1686 r. bartnikiem w Kornem pod Kościerzyną, Johann Młyński zapisany został w 1836 r. w parafii Kielno, Bartholomeus Mlinski w 1831 r. w Chmielnie, w 1875 r. Joseph Mlunski w parafii Sierakowice (od 1800 r. notowany Młynski i Młyński). W księdze parafii Kielno w 1760 r. zapisana została Anna Mielnikowa.
Formy niemieckie też mają bogatą dokumentację, spotykamy tu też rodziny uszlachcone (nobilis): Nobilis Joannes Moller 1570 r. w parafii Oliwa, nobilis Henricus Melerus, skarbnik ziem pruskich w Łężycach pod Rumią, Jerzy Meller, gbur w Nowym Barkoczynie, karczmarz Dawid Meller w Starym Barkoczynie (obaj w 1686 r.), wcześniej (1663 r.) karczmarzem w Starym Barkoczynie pod Kościerzyną był Michał Meller; Müller, Miller i Meller notowani byli w księdze parafii Chmielno w latach 1825-1829, Barbara Miler w 1823 r w księdze parafii Kielno, Müller od 1715 r. w parafiach Swarzewo i Strzelno.
W parafii Barry’s Bay (Kanada) po ostatniej wojnie osiedlił się niejaki Mielewczyk, otwarcie deklarujący się jako Kaszuba.
Edward Breza
