„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 228 osób noszących nazwisko Jutrzenka: 60 w woj. bydgoskim, 17 elbląskim, 29 gdańskim, 18 słupskim, 23 warszawskim, po 1 w gorzowskim i suwalskim, 5 w katowickim, 17 ostrołęckim, 16 pilskim, 4 poznańskim, 26 toruńskim, 11 zielonogórskim; 59 Jutrzonka: 10 w woj. bydgoskim, 32 gdańskim, 2 słupskim, 5 katowickim, 10 szczecińskim; 283 Jutrzenka-Trzebiatowski: 68 w woj. bydgoskim, 44 gdańskim, 108 słupskim, 1 bielskim, 3 katowickim, 19 koszalińskim, 14 krakowskim, 4 olsztyńskim, 6 pilskim, 11 szczecińskim, 4 toruńskim, 1 zielonogórskim; 14 Jutrzonka-Trzebiatowski: 3 w woj. bydgoskim, 8 gdańskim, 3 szczecińskim; 20 Morgenstern: 9 w woj. elbląskim, 5 olsztyńskim, 3 katowickim i opolskim; 1 Morgensztern w woj. poznańskim. Dodać można, że 26 osób nosi nazwisko Jutrznia: 1 w woj. gdańskim, 14 krakowskim, 10 sieradzkim, 1 skierniewickim.
Dużo historycznych poświadczeń zgromadziłem w pracy o pochodzeniu przydomków szlachty pomorskiej. Pierwszy zapis z 1515 r. w formie Genzdrecka jest bardzo zniemczony: j oddano tu przez g, a bezdźwięczne t przez dźwięczne d. Również następne zapisy są zniemczone: Gunstersinka z 1576 r., Jitrzanken z 1658 r., który ujawnia kaszubską wymowę u jako ü, co zapisano przez i. Z kolei zapis Marten Jutrzencke z Bytowa z 1661 r. – zawiera niemczącą wymianę końcowego -a na -e. Nazwisko notowane było w XVI w. tylko we wsiach powiatu bytowskiego: Trzebiatkowej, Studzienicach, Gostkowie, Borzytuchomiu, Jutrzence. W XVII i XVIII w. pojawia się w sąsiednich powiatach chojnickim i kartuskim. Dość bogate poświadczenia są w inwentarzach starostwa bytowskiego, wydanych przez prof. Gerarda Labudę: w 1638 r. Bartosz Jutrzenka we wsi Jutrzenka, następne poświadczenia z 1747-48 r. z tabel młyńskich i prestacyjnych [dotyczących obowiązków poddanczych – przyp. red.]: Martin Jutsencke i Jutzenscke z Niezabyszewa, Greger Jutzenke z Borzytuchomia, Jacob Jützencke i Jutrzschenscke w Niedarzynie, Michel Jutschentcke lub Jütrzencke w Jutrzence. Często zapisywane było to nazwisko w księgach metrykalnych parafii Ugoszcz – w księdze chrztów: Adalbertus Jutrzenka z Czarnej Dąbrówki w 1768 r.; w księdze ślubów: copulavi „połączyłem” (węzłem małżeńskim) […] Hedvigem […] viduam Jutrzenczyna de villa Czarna Dąbrowa w 1769 r., Martinus Jutrzenka de Płotowo w 1773 r., Laurentius Jutrzenka Trzebiatowski w 1792 r.; w księdze zgonów: Joannes de Jutrzenka Trzebiatowski w 1794 r. ze Studzienic i inne; w Księdze Szkaplerza Świętego jest 14 wpisów Jutrzenka z lat 1748-1842 i 7 wpisów Jutrzonka z lat 1788-1842 jako samodzielnych nazwisk, a nie przydomków szlacheckich. W Żukówku pod Jamnem dział ziemi w 1805 r. posiadała Hedwig v. Jutrzenka. Nazwisko stało się przydomkiem szlacheckim przede wszystkim Trzebiatowskich herbu Księżyc w kilku odmianach ze wsi Trzebiatkowa, nadto Gliszczyńskich z Gliśna i Studzińskich ze Studzienic.
Nazwisko, a potem przydomek pochodzi od nazwy wsi Jutrzenka, zapisanej po raz pierwszy w 1387 r. już w przekładzie na język niemiecki – Morgenstern. Nazwa polska Jutrzenka wywodzi się od staropolskiego jutrznia „kapłańska modlitwa poranna”, po łacinie matutinum i jutrzenka „gwiazda poranna, Wenus”. Wyrazami tymi tłumaczą się wyżej podane nazwiska Jutrznia i Morgenstern.
Wariant nazwiska Jutrzonka powstał z Jutrzenka w wyniku rozwoju fonetycznego -in i -en w -on typu wisieńka, kaszubskie wiszónka; Chmielenko, kaszubskie Chmielonko; spinka, kaszubskie spiónk, jaki obserwujemy na południowych Kaszubach i na Kociewiu. Niektórzy nosiciele nazwiska Jutrzenka mogą je zawdzięczać rannemu wstawaniu (razem z jutrzenką) w myśl dawnej zasady: Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje (niemieckie: Morgenstunde hat Gold im Munde, „Poranna godzina ma złoto w ustach”).
Edward Breza
