Nazwisko Barcz, Barc, pisane też z niemiecka Bartz i Bartsch, możemy dziś spotkać w całej Polsce, w tym na Kociewiu i na całym Pomorzu. W 1648 r. w starostwie tczewskim zanotowany został Nathaniel Barcz, w 1662 r. Marcin Bartz w tymże starostwie, pod koniec XVII w. Michael Barcz i Joannes Barc w Pogódkach pod Skarszewami i potem Barcowie i Barczowie w różnych miejscowościach Kociewia. Nazwisko to było też często notowane na Kaszubach, np. na Ziemi Bytowskiej w 1780 r. zapisani zostali Christoph Bartz w Tuchomiu i niejaki Bartsch w Niezabyszewie. Księga metrykalna parafii Ugoszcz zawiera wpisy: Catharina Barcowa z 1781 r., Catharina uxor („żona”) Vincentii Barca w 1782 r. i w latach 1783-1784 taż Katarzyna jako Borcowa, a jej mąż Wincenty Borc(a). Zapis Borc czy rzadziej Borca ujawnia, że Kaszubi wymawiali nazwisko Bôrc(a). Księga adresowa Bytowa i powiatu bytowskiego z 1925 r. w samym tylko Bytowie notuje 3 rodziny pisane Bartsch i 10 Barz.
Często wymienione nazwisko kojarzy się z wyrazem barszcz i niektórzy Barczowie przepisali się na Barszczów. Jest to jednak mniemanie błędne i niefortunny zabieg zmiany nazwiska. Przystępując do jego objaśnienia, trzeba przywołać nazwiska utworzone analogicznie, a więc np. Pac i Pacz, Rac i Racz, Gac, Mac, Pec i Piec, Nic i Nicz i wiele innych. Wszystkie podane tu nazwiska są dawnymi imionami spieszczonymi od imion pełnych, a więc Pac i Pacz od Paweł, Rac i Racz od Radosław, Gac od Gaweł, Mac od Maciej, Pec i Piec od Piotr (po łacinie i niemiecku Petrus), Nic i Nicz od Nikołaj, dziś Mikołaj. Dodać by tu można Ruc od Rudolf, Gec od Gedeon, Kic od Kilian i wiele innych.
Problemem dyskutowanym wśród znawców jest tylko, czy przyrostek -c bądź -cz zdrabniający imiona pełne jest pochodzenia słowiańskiego, jak np. polskie Pawelec od Paweł, Adamiec od Adam, Jakubiec od Jakub, czy starogermańskim -izo, który jest realizowany w niemczyźnie jako -tz lub -tsch bądź -tze czy -tsche, stąd w niemieckim od Nicolaus mamy Nitz i Nitze oraz Nitsch i Nitsche, Lutz i Lutze od Ludwig, Kutz i Kutze bądź Kutsch i Kutsche od Cuonrath, dziś Konrad. Osobiście opowiadam się za germańską genezą tego przyrostka, ale że imiona, a zwłaszcza imiona zdrobniałe i spieszczone są internacjonalizmami (używane są przez wiele narodów), dlatego łatwość ich przejścia od jednego narodu do drugiego. Zapożyczony z niemczyzny przyrostek -c(a) lub -cz(a) tworzył już zdrobnienia od imion słowiańskich, np. Kac(z) od Kazimierz, Rac, na Pomorzu Rec od Radosław i Redosław, Stec od Stanisław, zniemczone Stenzel lub Stenzeslaus. Teraz już każdy z łatwością powie, że nazwiska Barc lub Barcz są dawnymi imionami zdrobniałymi od imienia św. Bartłomieja, apostoła Chrystusa, który wywodził swoje nazwanie od aramejskiego Bar-Tholomaj, tzn. syn oracza. W Polsce imię to przyjęło się jako Bartłomiej, niekiedy, jak na Kaszubach i na Kociewiu, Bartłomień lub Bartłomin (porównaj np. nazwę miejscową Barłomino z dawnego Bartłomino w Wejherowskiem, która powstała od tego imienia). Ze względu na rozwinięte w Polsce bartnictwo „pszczelarstwo”, utożsamiano Barłomieja z polskim bartodziejem „wytwórcą barci”, a zdrobnienia Bartek i Bartosz również kojarzono z bartnikiem. Samego św. Bartłomieja zrobiono patronem bartników. Dodać trzeba, że zdrobnione imię Bartek stało się w folklorze polskim synonimem głupca, człowieka nieokrzesanego.
Imię Bartłomiej używane było w Polsce od czasów najdawniejszych, a poświadczone w źródłach od XIII w. Miało też dużo zdrobnień. Oprócz podanych wyżej, częstym był Bartel. Nosił je np. w XVII w. Bartłomiej Wybicki, właściciel wsi Sikorzyno pod Kościerzyną. Jako nazwisko Bartel notowany był w XVII w. w Skarszewach. Właściciel o nazwisku Bartel dał początek nazwie wsi Bartel Wielki w gm. Kaliska, notowanej od XVII w. Istnieje też wieś Bartlewo pod Toruniem, biorąca początek od nazwy osobowej Bartel. Syn Bartla nazwany został Bartelik. Współcześnie nazwisko Barcz, Barc, Bartel i Bartelik znane są szeroko w Polsce, w tym także w Bytowie.
„Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” podaje 167 nosicieli nazwiska Barc, z tego 16 w woj. bydgoskim, 18 elbląskim, 28 gdańskim oraz spolszczone Barca (z niemieckiego Bartze) u 26 obywateli, z tego 7 w woj. bydgoskim, 14 gdańskim; 1076 Barcz, z tego 9 w woj. bydgoskim, 3 elbląskim, 145 gdańskim, 27 słupskim; 852 Bartel, z tego 24 w woj. bydgoskim, 4 elbląskim, 129 gdańskim, 1 słupskim; 689 Bartela, z tego 10 w woj. bydgoskim, 13 elbląskim, 7 gdańskim; 398 Bartelik, z tego 219 w woj. gdańskim, 161 słupskim; 23 Bartelke, w tym 18 w woj. gdańskim i 5 toruńskim, formę powstałą przez zniemczenie polskiego Bartelek poprzez odwrócenie polskiego -ek na dolnoniemieckie -ke; 7 Barthel, z tego 1 w woj. bydgoskim; 33 Barthelke, z tego 14 w woj. elbląskim i 19 gdańskim.
Edward Breza
