Tym co najkrócej charakteryzuje rycerstwo są zasady: honor, duma, odwaga, męstwo, wierność danemu słowu, hojność, obrona Kościoła oraz szczególny stosunek do kobiet, pomoc ubogim. Znamy dzisiaj mnóstwo sławnych rycerzy, okrytych chwałą męstwa ale byli oczywiście i rycerze nieuczciwi czy strachliwi, nieobca była też zdrada.
[ honor ]
Honor stał się podstawą ideału rycerskiego. Rycerze chętnie wyruszali na wojny nie z obowiązku wasala ani chęci zdobycia łupów ale z poczucia honoru. Honor kazał walczyć w pierwszych szeregach i ginąć dla króla. Stosowanie zasadzek, zabijanie bezbronnych, używanie broni niegodnej pozycji społecznej rycerza, podejmowanie walki z nie w pełni uzbrojonym przeciwnikiem i ucieczka z pola bitwy były niehonorowe. Honor wymagał od rycerzy niesienia pomocy ludziom potrzebującym.
[ duma ]
O wartości rycerza stanowiła duma, zabraniająca rzeczy „niegodnych”, np. grabieży. Ale duma była równocześnie powodem pychy, zawiści, czasem nawet zdrady. Duma – podobnie jak honor – nie pozwalała na ucieczkę z pola bitwy czy walkę niedozwoloną bronią.
[ odwaga i męstwo ]
Odwaga to zdolność do stanięcia naprzeciw niebezpieczeństwu, nawet gotowość do oddania życia gdy może przyczynić się to do obrony innych. Szczególną odwagą i nieustępliwością w obronie Kościoła wykazywali się templariusze, walczący nie dla własnej chwały a dla zbawienia wiecznego, chwały Zakonu i całego Kościoła.
Odwaga i męstwo często były nagradzane. Ci rycerze którzy nie byli szlachcicami mieli szansę na nobilitację i uzyskanie herbu dla siebie i potomków, szlachcice zaś mogli zyskać wzbogacenie herbu o nowe elementy.
[ wierność ]
Rycerz stawał się wasalem przez złożenie uroczystej przysięgi cesarzowi, królowi lub księciu: „Na wierność swą przyrzekam być dla mojego pana, wielce pobożnego męża, oddanym wasalem i zachowywać dlań swe mężne przywiązanie w niezmienności, szczerze i bez podstępu.”
[ hojność ]
Rycerz miał być hojny wobec Kościoła, osób ze swojej sfery, ubogich, a zwłaszcza wobec osób rozsławiających jego szczodrobliwość i chwalebne czyny. Kodeks rycerski jako jedną z najistotniejszych cech wymienia pogardę dla bogactw. Większość rycerstwa żyłą ubogo, często jedynie z datków możnych protektorów. Zaś bogaci prześcigali się, rywalizowali między sobą w hojności, z czego korzystali ludzie ich dworu, damy, panny, rycerze, śpiewacy, grajkowie i poeci. Warto zauważyć że hojność a nawet rozrzutność była aprobowana wobec Kościoła i ludzi równie zamożnym a nawet zamożniejszym. Natomiast rozdawanie majątku ubogim było źle widziane.
[ siła fizyczna ]
Siła fizyczna, tężyzna była podstawą sukcesów na polu walki. Rycerze spędzali połowę życia w siodle, bez względu na pogodę, czasem przez wiele dni. Nie było to zajęcie dla słabeuszy, utrzymaniu tężyzny służyły liczne turnieje.
[ religijność i Kościół ]
Wszystkie dziedziny życia w średniowieczu przepełnione były religijnością. Zadaniem rycerzy było bronić Kościoła, jego kapłanów i rozszerzać wpływy prawdziwej wiary. Od początku kształtowania się rycerstwa jego związki z Kościołem były bardzo ścisłe. Najzamożniejsi rycerze byli fundatorami kościołów, w zamian za wstawiennictwo u Boga za popełnione grzechy rycerze oddawali znaczne części swych majątków klasztorom lub biskupstwom. Darowywano często nawet kilka czy kilkanaście wsi. Fundowanie świątyń i utrzymywanie klasztorów wynikały zarówno z żarliwości religijnej jak i chęci uświetnienia potęgi darczyńców. Związki z Kościołem wyrażały się na każdym kroku rycerza. Przysięga podczas pasowania na rycerza odwoływała się do Boga, powszechną praktyką było poświęcanie broni a zwłaszcza mieczy. Często rycerze codziennie uczestniczyli we mszy świętej a w wolnych chwilach kazali sobie czytać żywoty świętych. Patronem rycerzy obwołany został św. Maurycy, szczególną czcią rycerze darzyli Michała Archanioła i św. Floriana. Żarliwa wiara w Boga i w słuszność poczynań Kościoła była dla rycerzy źródłem ufności w zasadność swojego posłannictwa.
[ damy ]
Wybawienie damy lub panny z ciężkiej sytuacji stanowiło powinność rycerza. W literaturze dworskiej i częściowo w praktyce kobiety były inspiracją różnych działań rycerzy. Wielu rycerzy oddawało swe serca kobietom i nie miało znaczenia, czy były one mężatkami czy pannami. Spełnieniem miłości dworskiej wobec panny miało być małżeństwo. Zwykle ten rodzaj miłości polegał na adorowaniu kobiety i dokonywaniu dla chwały jej imienia czynów chwalebnych tak w bojach jak i na turniejach. Jednym z dziwniejszych zjawisk epoki to miłość dworska wyrażająca się w stwierdzeniu że prawdziwa miłość to wieczna tęsknota za kimś, kogo nie można poślubić.
[ ludzie ubodzy ]
Ochrona i pomoc ubogim była obowiązkiem nie tylko Kościoła i niewiast ale również rycerzy. Etos rycerski zobowiązywał do obrony sierot, ludzi bezdomnych i biednych.
